بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۴۸ درس خارج فقه و اصول استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۲۴ آذر سال ۱۳۹۸

ساعت: ۱۱ صبح

مکان: موسسه امام صادق علیه السلام پردیسان

بحث اصول:

ادله صاحب فصول (ره) در قول به وجوب مقدمه موصله

ادله کلام صاحب فصول ^ره: (الفصول الغرویه، ج۱، ص۸۷، چاپ تبریز)

۱- حاکم بر وجوب عقل است و عقل حکم نمی‌کند جز به ملازمه بین وجوب ذی المقدمه و مقدمه‌ای که ما را می‌رساند به ذی المقدمه (یقع فی طریق وصول المقدمه)، مقدمه‌ای که در سلسله وجودی ذی المقدمه قرار می‌گیرد.

اشکال آخوند ^ره در کفایه (ج۱،ص۱۸۸): عقلی که حکم به ملازمه می‌کند به وجوب مطلق مقدمه حکم می‌کند و نه فقط مقدمه موصله؛ مگر این‌که مانعی باشد برای اتصاف مقدمه به وجوب. مثلا مقدمه متصف به حرمت شده باشد قبلاً. در آوردن مقدمه و حکم عقل به وجوب آن، هدف عقل از اتیان آن است که عبد تمکن و توانایی پیدا کند بر اتیان ذی المقدمه.

محقق اصفهانی ^ره در پاسخ به آخوند ^ره (نهایۀ‌الدرایه ص۲۰۵): فلسفه ایجاب مقدمه تمکن از ذی المقدمه نیست بلکه ایصال به ذی المقدمه است. مقدمه‌ای که ما را به ذی المقدمه نرساند کالعدم است. عبد تمکن به ذی المقدمه قبل از انجام مقدمه را هم دارد.

استاد ^{حفظه الله}: کلام محقق اصفهانی ^ره دقیق‌تر از آخوند ^ره است.

آیت الله سبحانی ^{حفظه الله}: بحث در این‌جا حل نمی‌شود مگر این‌که این نزاع حل شود که ملاک و مناط وجوب ذی المقدمه چیست؟ تمکن به اتیان ذی المقدمه است یا توصل به آن؟ هیچکدام از دو گروه ادله قوی ارائه نکرده‌اند.

**************

بحث فقه:

معنی عرفی-شرعی رکوع. ترک رکن/رکوع

آیا اگر رکوع به جمیع مراتب ترک شود اعاده آن واجب است یا خیر؟ اگر شارع در معنای عرفی رکوع تصرف نکرده باشد، جمیع مراتب رکوع ترک بشود موجب اعاده است. اما اگر شارع تصرف کرده و رکوع خاصی را مدنظر قرار داده است و حد و مرز مشخص کرده در اینجا آن رکوعی که نزد شارع رکوع است اگر محقق نشود موجب اعاده است، هر چند عرفاً به آن رکوع گفته شود.

چه وقت فوت صدق می‌کند؟

اگر رکوع را اتیان نکند و در نماز تدارک نشود، مقتضای قاعده آن است که وقتی فوت صدق کرد اعاده واجب می‌شود. اما چه موقع فوت و عدم تدارک صدق می‌کند؟ زمانی‌که رکوع را در محلی که شارع مشخص کرده انجام ندهیم. پس بنابراین شارع اگر در این محل معین برای رکوع تصرف نکند، ‌اگر در محلش انجام ندادیم عملاً محقق نمی‌شود. اما اگر شارع تصرف کرد در محل معین، باید دقت کنیم که شارع مکان آن را کجا قرار داده و آیا نسبت به آن محل معین توسعه قرار داده و در غیر محل معین هم آن را قابل تدارک قرار داده یا خیر؟

یقین دارد که رکن را انجام نداده

در این‌جا گاهی نسیان به نحو احتمالی است. یعنی احتمال می‌دهیم انجام ندادیم. اما گاهی هم یقین داریم انجام نداده‌ایم. محلی که تجاوز شده اگر یقین داشته باشیم رکوع را بجا نیاوردیم در آن محل (فرقی نمی‌کند آن جزء رکن باشد یا رکن نباشد) در صورتی که به رکن بعدی نرسیده باشیم ولو اینکه از محلش تجاوز شده، در این‌جا باید برگردیم و آن را انجام دهیم. شارع در محل آن واجب توسعه داده و مکلف تا قبل از دخول در رکن بعدی می‌تواند آن را انجام دهد. این صورت نه داخل در مستثنی است و نه در مستثنی منه. اما اگر داخل در رکن بعدی شود در این‌صورت یا مستلزم تکرار رکن است، یا اگر تکرار نکنیم، رکوع را در این رکعت در جای خودش انجام نداده‌ایم و رکوع قبل کالعدم است. پس یا موجب زیادت رکن می‌شود یا عدم آن.

**************