جلسه ۱۹ درس خارج فقه و اصول استاد فاطمی ۱۲ آبان ۱۳۹۸

by مدیر مطالب سایت | بهمن 18, 1398 12:12 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۱۹ درس خارج فقه و اصول استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۱۲ آبان سال ۱۳۹۸

ساعت: ۱۱ صبح

مکان: موسسه امام صادق علیه السلام پردیسان

بحث اصول:

آیا وجوب در واجب مشروط، فعلی است یا انشائی؟

اختلاف مهم مشهور و آخوند ره و شیخ انصاری ره در واجب مشروط (آیا قید و شرط به هیئت رجوع می‌کند یا ماده) نظر آخوند ره و مشهور را تایید کردیم. ادله شیخ ره را رد کردیم.

چند مطلب تکمیلی هست در مبنای شیخ ره و آخوند ره.

سوال: طبق مبنای مشهور و آخوند ره ، آیا وجوب در واجب مشروط فعلی است یا انشائی؟ محل بحث واقع شده است این سوال.

وجوب فعلی یعنی آنچه بعث و تحریک عبد از طرف مولا بالفعل محقق است مطلقا بدون شرط و اشتراط.

وجوب انشائی: یعنی بحث علی تقدیر دون تقدیر است. حج را انشاء می‌کنیم به شرط استطاعت.

طبق این مبنا باید انشائی باشد زیرا وجوب حج علی کل تقدیر نیست، مشروط به استطاعت است.

در همین وجوب فعلی و انشائی، اصطلاح دیگری هم در اصول مطرح شده است (اصطلاح جدید).

فعلی: آن واجبی که بیّنه الشارع علی لسان النبی صلی الله علیه و آله او وصی النبی

انشائی: آن واجبی که بیان نشده است بلکه نزد شارع باقی مانده است تا ظهور حضرت محقق شود و بیان شود (مخزونة)

اگر این اصطلاح را بپذیریم، حتی حج (مشروط) را هم می‌توان فعلی گرفت (اعم از مطلق و مشروط).

در اصطلاح نزاع و درگیری نداریم (لا مشاحّة في الاصطلاح). داریم که حضرت یاتی بدین جدید.

محقق عراقی ره در بدایع الافکار ج ۱ ص ۳۴۰، علیرغم اینکه مبنای مشهور را پذیرفته است (قید و شرط به هیئت برمی‌گردد) ولی در عین حال گفته معتقدم هرچند هنوز قید و شرط استطاعت حاصل نشده است، وجوب در واجب مشروط فعلی است. دلیل ایشان (ایشان مسلک فلسفی دارد).

علما معمولا به ادله نائینی ره و عراقی ره توجه می‌کنند.

دلیل ایشان: وقتی مولا التفات می‌کند که این فعل مکلف دارای مصلحت است (حج) می‌گوید مانعی هم نیست امر را صادر کنم (اراده هم که دارد) لذا اراده را اظهار می‌کند. پس امر صادر می‌شود. می‌فهمیم مولا اشتیاق دارد این عمل انجام شود. وقتی اراده تشریعی کرد عرف این اظهار را می‌پذیرد و آن را یک وجوب فعلی تلقی می‌کند. اعم از اینکه واجب مطلق باشد یا مشروط، وجوب هست. بعد می‌گوید معقول نیست بگویید یک وجوب قبل حصول شرط و یک وجوب بعد حصول شرط است. همین را عرف یک امر فعلی تلقی می‌کند. خطاب اوامر مولا هم به عرف است.

اشکالات بر محقق عراقی ره

برخی معاصرین (آیت الله سبحانی حفظه الله) در بحث اراده نظری دارد. ببینید نظر ایشان صحیح است؟

آیت الله سبحانی حفظه الله: با بیان محقق اگر کسی اشکال کند که حکم از اراده ناشی می‌شود و اراده از مبادی حکم است و حکم ناشی از اراده است، این اراده فعلی است یا تعلیقی؟ هر کدام را بگیرید اشکال دارد. اگر اراده فعلی باشد حکم هم باید فعلی باشد. اگر تعلیقی باشد اراده تکوینی است و در تکوینیات تعلیق معنی ندارد.

جواب و مختار آیت الله سبحانی حفظه الله: اراده فعلی است لکن اراده الهی به فعل عبد تعلق نگرفته بلکه به خود بعث (اراده) و وجوب به فعلیت نمی‌رسد.

حق: ایشان اشتباه بزرگی کرده است در آنجا که گفته اراده الهی به فعل غیر (عبد) تعلق نمی‌گیرد.

مرحوم طباطبائی ره در روش رئالیسم. شهید مطهری ره در سرنوشت انسان و عدل الهی (اراده الهی به افعال انسان هم تعلق گرفته اما در طول آن است).

اراده الهی تعلق گرفته به نماز اما نمازی که منشاء تعلق آن اختیار خود انسان است.

ارشاد الاذهان ایشان (آیت الله سبحانی حفظه الله) را ملاحظه کنید.

 

**************

بحث فقه:

تنبیهات قاعده «علی الید»

در قاعده علی الید، ضامن اگر دست عدوانی و غاصبانه به مال غیر دراز کرد ۳ مرحله ضمان هست. اول باید عین مال را بدهد. اگر نیست باید مثل را بدهد، در مرحله بعد، قیمت مال را باید بدهد.

تنبیه اول گذشت.

 

تنبیه دوم:

اگر عین تلف شد و مثل هم متعذر شد، وظیفه چیست؟ اگر بخواهد خود را بریء الذمه کند، اگر مالک قیمت را طلب کند باید بدهد. ولی اگر بگوید صبر می‌کنم شاید مثل پیدا شود. غاصب می‌تواند ختم پرونده را طلب کند، به عنوان مثال، او ترس از مرگ دارد. آیا می‌تواند الزام کند قاضی/مالک را به این که قیمت را بپذیرد؟

 

مختار مرحوم بجنوردی ره: بله اگر تعذر المثل شد غاصب می‌تواند حاکم و مالک را ملزم کند به پذیرش قیمت.

مختار استاد حفظه الله: ما نظر ایشان را قبول نمی‌کنیم.

 

چند نکته

در ضمانات اگر مثل متعذر شد عرف چه قضاوت می‌کند؟ آیا ضامن باید علی ایّ حال مثلا به خارج کشور برود و مثل را پیدا کند؟!

در این موارد عرف می‌گوید: اگر سخت شد عملا تعذر المثل تبدیل می‌شود به قیمت.

مرحوم بجنوردی ره: نظر عرف مورد قبول است. فتوای مطلق ایشان همین است.

**************

 

Endnotes:
  1. http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/02/980812.mp3: http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/02/980812.mp3

Source URL: http://ostadfatemi.com/1398/11/18/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-%db%b1%db%b9-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d9%88-%d8%a7%d8%b5%d9%88%d9%84-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81-2/