بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۳۰ درس خارج فقه و اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: سه‌شنبه ۲۸ آبان سال ۱۳۹۸
ساعت: ۱۱ صبح
مکان: موسسه امام صادق علیه السلام پردیسان
بحث اصول:
واجب نفسی و غیری
واجب نفسی: ما امر به لنفسه «امر شده است از طرف مولا به اینکه انجام شود و این واجب لنفسه است برای واجب دیگر.»
واجب غیری: ما أمر به لغیره.
اشکال شیخ ره به تعریف فوق: تعریف واجب نفسی جامع افراد نیست و تعریف غیری مانع اغیار نیست. چون واجب نفسی شامل وجوب معرفۀ الله می‌باشد اما بقیه واجب‌ها بخاطر معرفۀ الله نیست، مثلا امر به صلاۀ شده بخاطر ذکر، ام به صوم شده بخاطر اینکه سپر آتش جهنم است؛ لذا همه آن‌ها واجب لغیره شده‌اند.
جواب آخوند ره در کفایه: این تعریفات حقیقی نیست و شرح الاسمی است و لذا نیاز به دقت بنحو تعریف حقیقی ندارد.
جواب دیگر: ما امر به لنفسه به این معناست که وجوبی که مولا صادر کرده برای رسیدن به واجب دیگر واجب نشده. اقم الصلاۀ نماز را واجب کرده نه برای رسیدن به واجب دیگر. برعکس واجب غیری که برای رسیدن و تحقق واجبی دیگر، واجب می‌شود.
تعریف شیخ ره از واجب نفسی و غیری: اگر داعی و انگیزه‌ای که مولا در ایجاب واجب دارد، توصل به واجب دیگر باشد، غیری است، اما اگر برای توصل به واجب دیگری نباشد، نفسی است.
اشکال: نقضی به تعریفات فوق وارد می‌شود و آن اینکه در وجوب نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء، باید ظهر و مغرب قبل از عصر و عشاء خوانده شود. بنابراین نمی‌تواند وجوب نفسی باشد و غیری محسوب می‌شود؛ چرا که حتما باید قبل از عصر و …
پاسخ: ما یک مقدمه داریم و یک مقدم. واجب غیری آن است که مقدمه واجب دیگر باشد به طوری که اگر مقدمه تحقق نیابد، آن واجب ذی المقدمه باطل است. اما نماز ظهر و مغرب مقدمه عصر و عشاء نیست، بلکه مقدم بر عشاء است و به همین دلیل اگر آخر وقت اندازه یک نماز چهار رکعتی باقی باشد، باید نماز عصر را بخواند در حالی که اگر ظهر مقدمه باشد، نمی‌تواند عصر را بدون ظهر بخواند و نمازش صحیح نخواهد بود.
**************
بحث فقه:
نظر مرحوم بجنوردی ره در تعاقب الایدی در عرض هم
نمی‌شود به یک عین در عرض هم، دو نفر یا بیشتر ضامن باشند. زیرا عین اعتباری شبیه عین خارجی است. اگر بگوییم هر سه در عرض هم ضامن‌اند لازمه‌اش این است که همزمان ملک چند نفر در عرض هم باشد، یعنی یک چیز همزمان سه چیز باشد و سه مالک همزمان داشته باشد و این محال است.
حل اشکال: اشتراک غاصبین در ضمانت یا تعاقب طولی دست غاصبین
در این تعاقب ایدی یا باید بگوییم بالاشتراک ضامن‌اند یا بگوییم در طول هم ضامن‌اند و در عرض هم نمی‌توانند ضامن باشند. معنای در طول هم این است که همراه با انتقال و تعاقب عین، ضمانت هم منتقل می‌شود.
نظر استاد حفظه‌الله:
حق با آخوند ره است و بیان مرحوم بجنوردی ره چند اشکال دارد:
۱- شما امر اعتباری را با امر تکوینی خارجی مقایسه کردید. وسعتی که در امور اعتباری است در امور حقیقیه نیست؛
۲- قضیه حقیقیه است یعنی شخص خاصی در زمان و مکان خاصی مورد نظر مولا نیست. مال غصبی هم یک مدت دست زید بوده، مدتی دست عمرو و به همین ترتیب. هر زمان که عنوان ید عدوانی در خارج محقق شد، قاعده علی الید محقق می‌شود و شخص ضامن است.
**************
