الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۱۱۳ درس اخلاق و خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: چهارشنبه ۲۰ فروردین سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
«قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ». (۱۵۱)
«وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتيمِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْميزانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ بِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» (۱۵۲)
«وَ أَنَّ هذا صِراطي مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (۱۵۳) علامه طباطبایی ره: این آیات وصیت‌های الهی است که در پایان هر کدام این وصیت تأکید شده: «ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»، «ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ»، «ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ». تعبیر به تعقل، تذکر و تقوا بدان جهت است که ابتدا فرد باید در این وصیت‌ها تعقل کند و پس از درک آن‌ها، یادآوری کند و غفلت بر او غلبه نکند و پس از آن عمل کند تا تقوا حاصل شود.
اولین دستور در این آیات با توحید آغاز شده و با عدم تفرقه پایان می‌یابد.
علامه طباطبایی ره: اگر بخواهیم توحید را توسعه دهیم، تمام آیات قرآنی زیر پرچم توحید قرار می‌گیرند.
– وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ: علامه جواد مغنیه ره در تفسیر الکاشف ص۲۸۳: اصل اولی در قتل نفس تحریم و ممنوعیت است؛ جز آن‌که امر موجهی مجوز بدهد برای قتل. چهار چیز مجوز قتل است. سه امر آن در سنت نبوی بیان شده است: «لایحل دم امرء مسلم إلا بإحدی ثلاث: کفرٌ بعدَ ایمان، و زناً بعد إحصان و قتل نفس بغیر حق».
مجوز چهارم را قرآن بیان می‌کند: «إِنَّمَا جَزَاؤُاْ الَّذِينَ يحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فىِ الْأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ ذَالِكَ لَهُمْ خِزْىٌ فىِ الدُّنْيَا وَ لَهُمْ فىِ الاَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيم». (مائده/۳۳)
– وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا: در سخن گفتن انصاف و عدالت را رعایت کنیم. اگر سازمان ملل و حکام کشورهای مختلف اگر فقط همین بند را رعایت کنند شاهد بسیاری از ظلم‌ها نبودیم. در شهادتهای خودمان صداقت داشته باشیم.
– بِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا: تمام واجبات و محرمات الهی عهد و پیمان الهی هستند.
– أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْميزانَ بِالْقِسْطِ: در قراردادهای اقتصادی و مدیریت‌های اقتصادی حق‌الناس و عدالت را رعایت کنیم. اگر این امر رعایت می‌شد بسیاری از اختلاس‌ها و وام‌های نجومی را شاهد نبودیم.
– وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتيمِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ: در اموال بیت‌المال نیز مال یتیم وجود دارد و باید بسیار دقت کرد که به نیکو‌ترین وجه در آن‌ها تصرف شود، در غیر این‌صورت خیانت است.
– وَ أَنَّ هذا صِراطي مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فتفرق: این دستوراتی که بیان شد راه مستقیم و راه حق من است. در کنار راه من از سایر راه‌ها تبعیت نکنید که سبب تفرقه می‌شود.
**************
۳۹:۳۲
در تحقق قاعده تجاوز، دخول در محل غیر واجب است. در غیر این‌صورت، چون از محل نگذشته، استصحاب عدم جاری می‌شود و باید آن را انجام دهد و نمی‌تواند قاعده تجاوز را جاری کند.
به عبارت دیگر عنوان تجاوز محقق نمی‌شود مگر آن‌که انسان وارد جزء بعدی شود. زیرا در غیر این‌صورت اساساً تجاوز محقق نمی‌شود و هنوز در محل قبل است و نمی‌شود عنوان تجاوز را در این‌جا در نظر گرفت. بنابراین ثبوتاً تجاوز صدق نمی‌کند.
در جایی که فرد توقف کند، مثلا پس از قرائت، سکوتی طولانی انجام دهد قبل از این‌که داخل در محل بعدی شود، در این‌جا هیئت اتصالیه نماز از بین می‌رود و مجرایی برای اجرای این قواعد باقی نمی‌ماند و نماز باطل می‌شود. بنابراین تحقق این عناوین متوقف بر دخول غیر است.
اما در جزء اخیر، چون جزء دیگری پس از آن وجود ندارد، عنوان تجاوز با دخول در جزء دیگر محقق نمی‌شود؛ بلکه با مشغول شدن به عملی به غیرصلاۀ تحقق می‌یابد مانند خواندن تعقیبات. اما اگر سکوت طولانی کند، هر چند داخل در عملی بغیر صلاة نشده است، باز هم می‌توان تجاوز را محقق دانست، زیرا کسی که سکوت طولانی انجام می‌دهد، گویای آن است که ان‌شاء الله سلام را انجام داده، وگرنه وقتی می‌داند سکوت طویل هیئت اتصالیه نماز را به هم می‌زند؛ چرا آن را انجام می‌دهد.
ایشان در فوائد ج۴، ص۶۳۱ می‌فرماید: در تحقق مجرای قاعده تجاوز دخول در غیر مطلقا شرط است. چه جزء اخیر باشد چه جزء اول و چه اجزای وسط.
**************
