الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۱۲۵ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: یکشنبه ۷ اردیبهشت سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
صورت پنجم در مساله قاعده فراغ و تجاوز در این است که آیا قابلیت دارد این مورد مصداق جریان قاعده فراغ و تجاوز باشد یا نه. این صورت هم مثل صورت چهارم است با این فرق که در صورت چهارم جایز بود دخول در نماز ولی اینجا نه. مثلا قبل از نماز شک دارد که وضو دارد یا نه. و استصحاب طهارت هم در بین نیست. در اینجا جایز نیست داخل نماز شود زیرا اول باید احراز شرط طهارت بکند. حالا اگر همین شخص غفلت کرد و داخل نماز شد و بعد نمازش تمام شده و شک می‌کند نمازش صحیح است یانه.
یک بار احتمال می‌دهد بعد از آنکه شک در محدث بودن یا نبودن کرد، (مثلا احتمال وضو گرفتن می‌دهد) و یک بار چنین احتمالی نمی‌دهد.
در صورت اول حتما قاعده فراغ و تجاوز قابل جریان است زیرا حالت شک در محدث بودن بالاتر از حالت قطع به محدث بودن که نیست. در صورتی که قطع به حدث داشته باشد و غافل شود و داخل در نماز بشود ولی بعد از نماز احتمال بد‌دهد که من وضو گرفتم بعد از قطع به محدث بودن، قاعده فراغ و تجاوز جاری است. همین احتمال کار را درست می‌کند. وقتی در صورت قطع، قاعده فراغ جاری است، حالا اگر شک کند که محدث است یا نه و بعد غفلت کند و نماز بخواند و بعد از نماز احتمال بدهد که بعد از شک من وضو گرفته باشم به طریق اولی نمازش صحیح است.
اما اگر احتمال وضو گرفتن ندهد. اینجا قاعده فراغ جاری نمی‌شود زیرا قاعده فراغ و تجاوز مفادش این است که ما احتمال ترک جزء یا شرط را غفلة یا سهوا یا نسیانا بدهیم اما اینجا فرض است که داخل در نماز شده غافل از اینکه من شک در محدث بودنم دارم. و الا اگر غافل نبود که جایز نبود داخل نماز شود.
حاصل مطلب: اینجا صور مختلف داریم که آیا این صورتها مصداق جریان قاعده هست یا نه؟
ضابطه را باید بعنوان یک فقیه توجه داشته باشیم: اگر شک ما بعد از عمل یا در اثناء عمل، بعد از تجاوز از محل مقرر شرعی برای آن عمل بوجود بیاید و شک ما متمحض در این باشد که آیا «ماتی به» من منطبق با «مامور به» بود یا نبود و این شک مسبوق به شک در صحت در عمل نباشد این مورد جریان قاعده هست. ثقل بحث در این است که شک ما در انطباق «ماتی به» با «مامور به» باشد. حالا اگر بعدا شک کنیم (چه در حین عمل و چه بعد از فراغ از عمل) در فراغ از عمل، قاعده جاری است. مثلا اگر احتمال بدهد که جنب بوده است، بعد غفلة نماز را شروع کند، یا اصلا با استصحاب نماز را بخواند. اینجا قاعده جاری نیست. زیرا شک در صحت عمل بعد از عمل، مسبوق به شک در صحت قبل از عمل است. نباید اینطور باشد.
تاکنون چهار پنج صورت را در جریان قاعده و عدم بحث کردیم. بحث ثامن در قاعده فراغ و تجاوز تمام شد.
بحث بعدی: چرا قاعده تجاوز و فراغ در وضو، غسل و تیمم جاری نمی‌شود؟ بنا بر مبنای جمعی از فقها مثل شیخ انصاری ره در رسائل، قاعده تجاوز اختصاص به صلاة دارد. چرا؟
این بحث، بحث دقیقی است که فعلا وارد آن نمی‌شویم.
ما شما را از دعای خود فراموش نمی‌کنیم شما هم ما را از دعای خیر خود فراموش نفرمایید.
والسلام علیکم ورحمة الله و برکاته.
**************
