بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه هشتم درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: سه شنبه ۲۵ شهریور سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج اصول:
تقریر سجاد آذریان
ادامه بررسی ادله قائلین به جواز اجتماع امر و نهی در مصداق واحد
دلیل ششم: اجتماع امر و نهی در شیء واحد را می‌توان از عدم وجود نص کشف کرد؛ در حالی که این مسئله از همان زمان بنی‌امیه مبتلابه بود؛ به‌خصوص مواردی که جهاد ابتدایی بدون اذن امام معصوم صورت می‌گرفت و غنائم و زمین‌هایی به دست مسلمین می‌افتاد.
مرحوم کلینی از فضل بن شاذان که از اصحاب جواد و امام هادی علیهما السلام است در فرق میان خروج و اخراج نقل می‌کند: «…وإنما قياس الخروج والاخراج كرجل دخل دار قوم بغير إذنهم فصلى فيها فهو عاص في دخوله الدار و صلاته جائزة لان ذلك ليس من شرائط الصلاة لأنه منهي عن ذلك صلى أو لم يصل وكذلك لو أن رجلا غصب ثوبا أو أخذه ولبسه بغير إذنه فصلى فيه لكانت صلاته جائزة وكان عاصيا في لبسه ذلك الثوب لان ذلك ليس من شرائط الصلاة لأنه منهي عن ذلك صلى أولم يصل…». (الکافی، ج۶، ص ۹۴).
بر اساس این روایت به دست می‌آید که در بین اصحاب ائمه نماز در دار غصبی جایز بوده است و اگر نظر ائمه علیهم السلام برخلاف آن بود، حتماً نصی بر عدم جواز آن ذکر می‌کردند.
دلیل هفتم: ما در شریعت، عبادات مکروهه داریم و این عبادات مکروهه از مصادیق اجتماع امر و نهی هستند و ادل الدلیل علی امکان شیء وقوعه. امر دارند چون عبادت‌اند و نهی دارند چون مکروهه هستند؛ مانند: صوم روز عاشورا یا صلاة در حمام.
مرحوم آخوند که از طرفداران امتناع است بر این دلایل به دو صورت پاسخ داده است:
- پاسخ‌های اجمالی مرحوم آخوند:
الف) ما بر امتناع اجتماع امر و نهی برهان اقامه کردیم و اگر بر مطلبی برهان اقامه شود و سپس آیه و روایتی برخلاف این برهان بیاید، باید آن‌را تأویل ببریم؛ زیرا ظهور نمی‌تواند در مقابل برهان مقاومت کند.
- در بعضی از این مثا‌ل‌هایی که در عبادات ذکر شده است؛ بین امتناعی و اجتماعی هیچ تفاوتی وجود ندارد. زیرا قائلین به اجتماع می‌گویند امر و نهی در شیء واحد به عنوان واحد جایز نیست؛ حال سؤال پیش می‌آید که چگونه ممکن است صوم عاشورا که یک عنوان است هم مستحب باشد و هم مکروه؟ این را شما نیز قائل نیستید و باید آن‌را حل کنید. بنابراین نمی‌تواند مصداق و شاهدی بر ادعای شما باشد. در صورتی می‌تواند شاهدی بر ادعای شما باشد که به دو عنوان متصف به دو حکم شود.
- کسانی که قائل به اجتماع هستند؛ در موردی است که فرد مندوحه و وسعت در اقامه نماز در دار غیر غصبی داشته باشد. اما در جایی که مندوحه نداشته باشد؛ قائلین به جواز نیز آن‌را خارج از نزاع می‌دانند؛ زیرا نهی خود به خود ساقط می‌شود. در صوم یوم عاشوراء مندوحه نیست؛ زیرا روزه در غیر از روزهای حرام مطلوبیت و فضیلت دارد و مکلف قصد دارد که در هر روزی که صوم مطلوبیت دارد روزه بگیرد؛ از طرف دیگر در روز عاشورا روزه را مکروه می‌دانیم؛ در این‌جا نمی توانیم به او بگوییم که شما روز عاشورا را روزه نگیر و به‌جایش در روز دیگری روزه بگیر؛ زیرا هر روزی زمان و ظرف خاص خودش را دارد و با گذشت آن قابل جایگزینی نیست. بنابراین در صوم روز عاشورا فرد مندوحه ندارد در حالی که محل نزاع در مواردی است که مندوحه وجود داشته باشد.
- پاسخ تفصیلی
عبادات مکروه بر سه قسم هستند:
- عباداتی که نهی به ذات آن‌ها تعلق گرفته است و بدل نیز ندارد مانند صوم یوم عاشورا و نوافل مبتدعه در بعضی اوقات. (نوافل مبتدعه نوافلی را می‌گویند که نص خاصی بر آن‌ها نداریم و از باب استحباب کلی آن عبادت فضیلت دارد).
- عبادات مکروه‌ای که نهی به ذاتش تعلق گرفته است، ولی بدل دارد؛ مانند: صلاة در حمام که نهی به ذات آن تعلق گرفته است ولی بدل دارد.
- عباداتی که نهی به ذاتش تعلق نگرفته است؛ مانند نماز در مواضع تهمت. صلاة در این مواضع ذاتاً نهی به آن تعلق نگرفت است؛ بلکه نهی به قرار گرفتن در مواضع تهمت به صورت کلی تعلق گرفته است، ولی مکلف آن‌را با صلاة که امر دارد جمع کرده است.
