الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه دهم درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: شنبه ۲۹ شهریور سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
محمد بن الحسن في (المجالس والاخبار) عن الحسين بن إبراهيم القزويني، عن محمد بن وهبان، عن علي بن حبشي، عن العباس بن محمد بن الحسين، عن أبيه، عن صفوان بن يحيى، عن الحسين بن أبي غندر، عن أبيه، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال: «سألته عن صوم يوم عرفة؟ فقال: عيد من أعياد المسلمين ويوم دعاء ومسألة، قلت: فصوم عاشوراء؟ قال: ذاك يوم قتل فيه الحسين عليه‌السلام، فإن كنت شامتا فصم، ثم قال: إن آل امية نذروا نذرا إن قتل الحسين عليه‌السلام أن يتخذوا ذلك اليوم عيدا لهم يصومون فيه شكرا ، ويفرحون أولادهم، فصارت في آل أبي سفيان سنة إلى اليوم، فلذلك يصومونه و يدخلون على عيالاتهم أهاليهم وعيالاتهم الفرح ذلك اليوم، ثم قال: إن الصوم لا يكون للمصيبة، ولا يكون إلا شكرا للسلامة، وإن الحسين عليه‌السلام اصيب يوم عاشوراء إن كنت فيمن اصيب به فلا تصم، وإن كنت شامتا ممن سره سلامة بني امية فصم شكرا لله تعالى» (وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۶۳).
بر طبق این روایات آن‌چه که مبغوض است تشبه به بنی امیه و سیر و سلوک بر اساس مسلک آن‌هاست. بنابراین روزه روز عاشورا از مظاهر بارز تشبه به آن‌هاست؛ و إلّا نهی از صوم نمی‌شد. پس آن‌چه که درواقع منهی عنه است تشبه به آل‌ابی‌سفیان است. بنابراین اجتماع امر و نهی فی شیء واحد واقع نشده؛ زیرا امر به صوم تعلق گرفته است و نهی به تشبه به آل ابی سفیان.
اشکال: ممکن است اشکال شود که اگر نهی از صوم به‌عنوان کنایه از نهی از تشبه به آل ابی سفیان باشد متوقف بر آن است که میان آن دو ملازمه باشد؛ در حالی که معلوم نیست چنین ملازمه‌ای وجود داشته باشد؛ زیرا ممکن است به جهت دیگری صوم مورد نهی قرار گرفته باشد.
استاد حفظه الله: ملازمه واضح است و در آن روز شایع شد که به دلیل شادمانی آن روز، روزه گرفته شود. پس چون چنین چیزی شایع شد ملازمه است بین نهی از صوم و نهی از تشبه. پس نهی در واقع به تشبه متوجه است. بنابراین به‌نظر می‌رسد جواب چهارم، جواب صحیحی است.
اشکال: اگر کسی روزه گرفت، همه قائل‌اند که روزه او صحیح است؛ پس امر وجود دارد.
پاسخ مرحوم بروجردی: صحیح بودن صوم کشف از امر نمی‌کند؛ بلکه نشان دهنده آن است که ملاک امر وجود دارد.
اشکال برخی از جمله آیت الله سبحانی حفظه الله: اگر فقها به‌طور جزمی فتوا به صحت داده‌اند نشان دهنده آن است که امری وجود داشته است. اگر امر نبود؛ ملاک نیز کشف نمی‌شد.
استاد حفظه الله: با توجه به روایات زیادی که روزه گرفتن در آن روز را تشبه به آل ابی سفیان دانسته‌اند می‌توان گفت که در آن روز اصلاً امری وجود ندارد.
اشکال: اولاً: قصد امر را چگونه در متعلق قصد کردید؟ متعلق امر عقلاً و لباً آن است که صوم را به قصد امرش واقع کند؛ وگرنه اگر به قصد امر نباشد، واجب توصلی می‌شود. حال اگر متعلق امر، صوم به قصد عبادت باشد طبق بیان شما همان هم متعلق نهی است و در این صورت اجتماع حاصل می‌شود و متعلق امر و نهی هر دو یکی می‌شود؛ ثانیاً: دلیل شما بر این‌که امر به ذات صوم تعلق گرفته و نهی به صوم به داعی امر استحبابی، چیست؟ از کدام روایت آن‌را استفاده کردید؟
استاد حفظه الله: این اشکال وارد است.
