بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۲۷ درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: سه شنبه ۲۹ مهر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج اصول:

اموری که قبل از ورود به بحث دلالت نهی بر فساد باید تذکر داده شود
آیا بحث عقلی است یا لفظی؟
آیا بحث شامل همه نهی های تحریمی تنزیهی نهی نفسی و غیری و نهی اصلی و تبعی می‌شود یا اختصاص دارد به نهی تحریمی و نفسی؟

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج اصول استاد فاطمی حفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۲۷       ۹۹/۷/۲۹

امر سوم: دلالت در این بحث چه نوع دلالتی است؟

سه نظریه در این بحث مطرح می باشد.

مرحوم آخوند: دلالت لفظی است. (محقق عراقی نیز متمایل به کلام مرحوم آخوند است)[۱].

محقق نائینی و مرحوم خوئی: دلالت عقلی است[۲].

امام خمینی ره: دلالت ، آمیزه ای از عقلی و لفظی است[۳].

دلیل مرحوم آخوند[۴]: وقتی بین اقوال بررسی کنیم می بینیم که در بین اقوال قولی است که:  نهی دلالت بر فساد می کند؛ در حالیکه در معاملات بین نهی و حرمت هیچ ملازمه عقلیه ای وجود ندارد. پس نحوه دلالت باید لفظی باشد. لذا برای اینکه بحث ما شامل تمامی اقوال شود باید بگوییم که بحث لفظی است.

نکته: عقلی یا لفظی بودن بحث، چندان ثمره ی عملی ندارد.

اشکال: اگر ملازمه ی بین حرمت و فساد ثابت باشد، نزاع عقلی خواهد بود ولی اگر ملازمه ثابت نباشد ملاکی باقی نمی نماند تا بحث شود که نزاع عقلی است یا لفظی؛

جواب: وجود ملازمه بین نهی و حرمت، عبارة اخرای این است که نهی به طریق دلالت التزامی دلالت بر فساد می کند. دلالت التزامی، دلالت لفظی است هرچند که نزد علماء بیان دلالت عقلی است لکن بین ادبا و اهل منطق، دلالت لفظی می باشد.

اشکال مرحوم آخوند: هیچ انگیزه ای نداریم که بحث را حتما لفظیه بدانیم. زیرا ممکن است معامله یا عبادتی داشته باشیم که اجماع بر تحریم آن شده باشد. در نتیجه لفظی وجود نخواهد داشت که بخواهد فساد را ثابت کند بلکه فساد بدون هیچ دلالت لفظیه ای ثابت می شود.

استاد ^{حفظه الله}: صحیح ترین اقوال، قول امام خمینی ره است.

امر ۴: این بحث اصولی است یا فقهی؟

بحث اصولی است. زیرا معیار اصولی بودن بحث این است که نتیجه بحث، کبرای استنباط واقع شود. اگر بگوئیم نهی دلالت بر فساد می کند یا بین حرمت (نهی) و فساد ملازمه وجود دارد، تمام معاملات و عباداتی که مورد نهی واقع شده اند فاسد خواهند بود. و این یک کبرای کلی است که در طریق استنباط واقع می شود.

اشکال: قبلا در فرق مسأله اصولی با مسأله فقهی بیان شد که محمول در قاعده فقهیه، حکم شرعی است. مثل کل شیء طاهر حتی تعلم انه قذر، که طاهر حکم شرعی است. اما محمول در مسأله اصولی، حکم شرعی نیست بلکه محمول  یا حکم عقلائی است مثل حجیت خبر واحد یا حجیت اجماع و یا حکم عقل است مثل ملازمه بین وجوب ذی المقدمه و مقدمه. پس این بحث فقهی خواهد بود زیرا بحث در اینجا این است که این معامله فاسد هست یا نه؛ صحت و فساد نیز حکم شرعی هستند.

جواب: صحت وفساد از امور انتزاعی هستند که از مطابقت یا عدم مطابقت ماموربه با ماتی به انتزاع می شوند. پس این دو حکم وضعی بوده و از حکم شرعی انتزاع می شوند لذا حکم شرعی نبوده و مساله فقهی نخواهد بود.

امر پنجم: مراد از نهی

مرحوم آخوند: تمام اقسام نهی داخل در محل نزاع است یا عنوانا و یا ملاکا؛

مرحوم نائینی[۵]: این نهی اختصاص به نهی تحریمی نفسی دارد (نه تنزیهی و غیری). مگر اینکه نهی تنزیهی به ذات عبادت تعلق بگیرد. البته در شریعت، نهی تنزیهی که به عبادت تعلق گرفته باشد نداریم.

مرحوم شیخ[۶]: این نهی اختصاص به نهی تحریمی دارد و نهی تنزیهی داخل در عنوان محل نزاع نیست.

امام خمینی ره نیز با نظر مرحوم آخوند موافق است[۷].

______________

[۱] پاورقی ۳۰

[۲] پاورقی ۳۱

[۳] پاورقی ۲۹

[۴] کفایه ج۱ ص۲۸۳

[۵] فوائد الاصول ج۱ ص۴۵۵

[۶] مطارح الانظار ص ۱۵۷

[۷] امام خمینی، مناهج الاصول ج ۲ ص ۱۵۱