بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۲۷ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: پنجشنبه ۱ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج فقه:

بررسی مفاد و مدلول قاعده نفی عسر و حرج:
شیخ انصاری ره: نفی حکم حرجی مقصود است:
آخوند ره: نفی حکم بلسان نفی موضوع است:
شیخ الشریعه اصفهانی ره درقاعده لاضرر: اصلا مقصود، نهی است:

تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو

مفاد و مضمون قاعده نفی عسر و حرج

در قاعده لا ضرر بحثی درباره ی مفاد لا ضرر بیان شد که مرحوم شیخ فرمودند مفاد قاعده حکم ضرری می باشد. و مرحوم آخوند فرمودند که منظور، نفی حکم به لسان نفی موضوع است. و دو قول دیگر که در آن جا مطرح کردیم و در نهایت بین این چهار احتمال نظر شیخ اعظم ره را تایید کردیم.

در مفاد قاعده نفی عسر و حرج نیز همان چهار احتمال مطرح می باشد. در اینجا نیز نظر شیخ اعظم ره را تایید می کنیم. پس شارع حکم حرجی را رفع کرده و چنین حکمی را جعل نفرموده است.

البته مساله در این قاعده از قاعده لا ضرر واضح تر است. زیرا در قرآن کریم به جعل نشدن احکام حرجی، تصریح شده است. در حالیکه در رابطه با قاعده لاضرر، چنین آیات صریح و روشنی نداشتیم و تنها با استفاده از روایات و کمک قرائن گفتیم که حکم ضرری مراد است.

در محل بحث، از آیات و روایات مطرح شده روشن می شود که معنای ادله ی نفی حرج این است که حکم حرجی جعل نشده است. پس ادله نفی حرج واقعا بر ادله احکام اولیه حکومت دارند (حکومت به نحو تضییق). لذا اگر بین ادله احکام اولیه و قاعده نفی حرج تعارض به وجود بیاید بلافاصله قاعده نفی حرج را مقدم می کنیم. برای مثال اگر شخص بخواهد وضویی بگیرد که توأم با عسر و حرج می باشد، وجوب وضو با قاعده نفی حرج منتفی می شود.

نکته: جایی برای این توهم وجود ندارد که مراد از نفی حرج، نفی حکم به لسان موضوع می باشد. زیرا مفاد آیه شریفه «ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ» ظهور ابتدایی در نفی حرج در دین دارد. و روشن است که مراد از جعلی که نفی شده، جعل تشریعی می باشد. و مراد از دین نیز احکام فقهی است. به این معنا که در چنین دینی، حکم توأم با عسر و حرج جعل نشده است. پس بدون شک آن چیزی که نفی شده است خود حکم می باشد.

البته بین این که منظور نفی حکم باشد یا نفی حکم به لسان نفی موضوع، ثمراتی وجود دارد که در بحث تطبیق این قاعده خواهد آمد.