جلسه ۲۸ درس خارج فقه استاد فاطمی ۳ آبان ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آبان 3, 1399 5:56 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۲۸ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: شنبه ۳ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج فقه:

موارد انطباق قاعده نفی عسر و حرج:
به تعبیر بعضی از فقهاء رضوان الله تعالی علیهم موارد لا تعد و لا تحصی:

 

تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو

موارد تطبیق این قاعده

به تعبیر بزرگان، موارد و مصادیق قاعده لاحرج به اندازه ای زیاد است که قابل شمارش نمی باشد زیرا اغلب احکام الزامی در طول عمر انسان حرجی شده و مشمول قاعده نفی عسر و حرج می شوند. برای مثال اگر در مسافرت غذایی برای خوردن پیدا نشود و تنها اکل میته ممکن باشد، قاعده نفی عسر و حرج، حرمت اکل میته را رفع می کند.

مورد اول:

از جمله مواردی که در روایات نیز به آن اشاره شده است این مورد است:

شخصی می خواهد با دیگ آبی غسل جنابت بکند در حالیکه بدن او نجس نمی باشد اما این شخص بر روی تخته سنگی ایستاده است و وقتی که غسل می کند و آب را به سر و سمت راست بدنش می ریزد، قطراتی از این آب به تخته سنگ اصابت کرده و به دیگ ترشح می کند. آیا این مسأله شخص را دچار مشکل می کند؟ که از حضرت سوال می کنند. در پاسخ می فرماید: لا باس؛ ما جعل علیکم فی الدین من حرج.

توضیح: اگر آبی که شخص با آن غسل می کند، ترشح کرده و به آب دیگ برسد هرچند که آن آب، آب داخل دیگ را نجس نمی کند (زیرا فرض بر طهارت بدن است) اما غسل کردن با آب مستعمَل در غسل جائز نیست. و اگر با آن آب غسل نکند آب دیگری نیز ندارد، که حضرت می فرماید در چنین جایی خداوند بر شما حرجی قرار نداده است.

پس استدلال بر روایت مبتنی بر این است که غسل کردن با آب مستعمَل در حدث اکبر، جائز نمی باشد. در ما نحن فیه نیز قطراتی از آب مستعمَل در درون دیگ افتاده است که هنگام غسل دادن سمت دیگر، از آن آب استفاده می شود که حضرت می فرماید لازم نیست سخت گیری کنید زیرا خداوند بر شما حرجی قرار نداده است.

مورد دوم:

در انجام جمیع محتملات در شبهه وجوبیه یا ترک جمیع محتملات در شبهه تحریمیه دچار عسر و حرج می شویم که با قاعده نفی عسر و حرج، وجوب احتیاط رفع می شود به خصوص در شبهات غیر محصوره؛

حکم شبهه محصوره روشن است. برای مثال یکی از چهار لیوان نجس است. و الاشتغال الیقینی یقتضی الفراغ الیقینی. در نتیجه لازمه ی احتیاط این است که از همه چهار لیوان باید اجتناب شود.

اما در شبهه غیر محصوره احتیاط واجب نیست. برای مثال شنیده ایم دو نفر از قصاب های شهر گوشت میته می فروشند. از طرفی باید گوشت بخریم و تنها امکان خرید از این شهر را داریم. اگر بخواهیم گوشت بخریم احتمال دارد که همان قصابی بایع میته باشد. لذا اگر بخواهیم جمع بین محتملات کرده و گوشت نخریم دچار عسر و حرج خواهیم شد لذا با قاعده نفی عسر و حرج وجوب احتیاط را رفع می کنیم.

مورد سوم

در یکی از مقدمات دلیل انسداد گفته شده که احتیاط موجب عسر و حرج می شود. زیرا باب علم وعلمی منسدّ است؛ اگر بخواهیم برائت را جاری کنیم، احکام ضایع می شوند. و اگر بخواهیم احتیاط کنیم عسر و حرج پیش می آید. پس تنها راه تبعیت از ظن است. پس با قاعده نفی عسر و حرج احتیاط رفع می شود[۱][۱].

اشکال: با استدلال به قاعده نفی عسر و حرج، نمی توان وجوب احتیاط را رفع کرد. زیرا وجوب احتیاط، وجوب عقلی است در حالیکه قاعده نفی عسر و حرج احکام شرعی را رفع می کند نه احکام عقلی را؛

جواب: در چنین مواردی قاعده نفی عسر و حرج، اصل حکم شرعی را برمی دارد و وقتی که حکم برداشته شد، وجوب احتیاط عقلی خود به خود منتفی می شود. زیرا وجوب احتیاط عقلی برای دستیابی به حکم شرعی است.

تفاوت ثمره قول به نفی حکم و قول به نفی حکم به لسان نفی موضوع؛

اگر کلام مرحوم شیخ انصاری را بپذیریم و بگوییم که نفی حکم مراد است. لازم می آید که قاعده نفی عسر و حرج، اصل حکم شرعی را بردارد. لذا وقتی برای رسیدن به حکم شرعی بخواهیم احتیاط کنیم دچار عسر و حرج می شویم و قاعده نفی حرج می گوید چنین حکمی نداریم.

اما اگر قول مرحوم آخوند (نفی حکم به لسان نفی موضوع) را بپذیریم با مشکل مواجه خواهیم شد.

______________

[۱][۲] ما عن السيد الطباطبائي قدس سره من أنه لا ريب في وجود واجبات و محرمات كثيرة بين المشتبهات و مقتضى ذلك وجوب الاحتياط بالإتيان بكل ما يحتمل الوجوب و لو موهوما و ترك ما يحتمل الحرمة كذلك و لكن مقتضى قاعدة نفي الحرج عدم وجوب ذلك كله لأنه عسر أكيد و حرج شديد فمقتضى الجمع بين قاعدتي الاحتياط و انتفاء الحرج العمل بالاحتياط في المظنونات دون المشكوكات و الموهومات لأن الجمع على غير هذا الوجه بإخراج بعض المظنونات و إدخال بعض المشكوكات و الموهومات باطل‏ إجماعا. كفاية الأصول (طبع آل البيت) ؛ ص۳۱۰

 

Endnotes:
  1. [۱]: #_ftn1
  2. [۱]: #_ftnref1
  3. http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/10/990803-Feqh-J028.mp3: http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/10/990803-Feqh-J028.mp3

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/08/03/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-28-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-3-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d9%86-1399/