جلسه ۲۹ درس خارج فقه استاد فاطمی ۴ آبان ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آبان 4, 1399 10:48 ق.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۲۹ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۴ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج فقه:

🔸 تنبیهات قاعده نفی عسروحرج
🔸 تنبیه اول، آیا انجام وضوء. وغسل وصوم حرجی صحیح است یا باطل؟
🔸 آیا دراین رابطه فرقی بین قاعده لاضرر وقاعده نفی عسر وحرج وجود دارد؟
🔸 مختار مرحوم نائینی ره: فرقی ندارد و درهر دوصورت باطل است.
🔸 مختار مشهور: درعبادات ضرریه باطل ولی درحرجیه صحیح است.
🔸 استدلال

 

تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو

تنبیهات

تنبیه اول: حکم عمل نکردن به مقتضای قاعده نفی حرج

اگر شخص دچار عسر و حرج شود، قاعده نفی عسر و حرج بر ادله احکام اولیه حکومت کرده و در نتیجه احکام اولیه ساقط می شود. برای مثال وجوب وضو در یک روز بسیار سرد و غیر قابل تحمل، رفع شده و تیمم واجب می شود. حال اگر در این گونه موارد به مقتضای قاعده نفی عسر و حرج عمل نکند و حکم اولیه را با همان عسر و حرج بجا بیاورد چه حکمی خواهد داشت؟

مرحوم نائینی: چنین عباداتی باطل است. زیرا وظیفه مکلف عمل بر طبق قاعده نفی حرج بود. این جا نیز مثل قاعده لا ضرر است که اگر مکلف خلاف مقتضای قاعده لا ضرر، عمل ضرری را مرتکب می شد حکم به بطلان آن عمل می کردیم. زیرا در هر دو قاعده، حکم واقعی بالمرة برداشته شده است. به عبارت دیگر دو نوع حکم واقعی داریم. حکم واقعی ضرری و حرجی که در عالم تشریع برداشته شده است و حکم واقعی غیر ضرری و غیر حرجی که به حال خود باقی است. لذا کسی که به مقتضای قاعده نفی عسر و حرج عمل نکند و احکام حرجی را انجام دهد دچار تشریع شده است (ادخال ما لیس من الدین فی الدین کرده است).

اشکال: مقایسه قاعده نفی عسر و حرج با قاعده لا ضرر قیاس مع الفارق است. زیرا در قاعده لا ضرر عملی که موجب ضرر شود حرام و مبعّد از مولاست. پس در این صورت عبادت معنایی نخواهد داشت زیرا با عمل ضرری که معصیت است نمی توان خداوند را عبادت کرد. اما قاعده ی نفی عسر و حرج اینگونه نیست و هیچ حرمتی در فعل حرجی وجود ندارد پس مبعّد از مولا نخواهد بود. از طرفی در نزد عقلا تحمل مشقت ها در راه امتثال اوامر مولا، ممدوح است. و شاید روایت معروفی که می فرماید افضل العبادة أحمزها (أشدّها) همین باشد. البته اگر مولا از تحمل مشقت نهی کرده باشد در این صورت عمل حرجی حرام خواهد شد لکن چنین نهیی نداریم.

موید: مشهور به بطلان وضو و غسل ضرری فتوا داده اند در حالیکه به بطلان عمل حرجی فتوا نداده اند.

فرق قاعده لا ضرر با قاعده نفی عسر و حرج

در قاعده لا ضرر عمل ضرری باطل است اما در قاعده نفی حرج عمل حرجی باطل نیست.

اشکالات:

اشکال اول: شما می گویید در عبادات حرجیه، عبادت صحیح است. در حالیکه طبق قاعده نفی حرج، امر از فعل حرجی برداشته شده است و اگر بخواهید قصد امر کنید عملا مرتکب تشریع حرام می شوید.

جواب: در عبادت قصد ملاک کافی است تا منجر به تشریع نشود لذا نیازی به قصد امر نداریم. همانطور که در مساله تزاحم اهم و مهم نیز این مطلب را گفتیم که اگر شما وارد مسجد شده و ببینید که مسجد نجس شده است امر به اهم (ازاله نجاست از مسجد) داریم. اما اگر بخواهید نماز ظهر و عصر بخوانید، امر به نماز وجود ندارد زیرا با وجود اهم، قدرت به اتیان هر دو امر با هم نخواهید داشت (اینجا امر به اهم هست ولی فعلا امر به مهم نیست). حال اگر کسی عصیان کرد و امر به مهم را انجام داد فرموده اند که نماز او صحیح است هرچند نماز امر ندارد. زیرا ملاک صحت عبادت که همان مصلحت باشد وجود دارد و همین مقدار کافی است. بنابراین عبادت حرجیه از این جهت که واجد ملاک است صحیح می باشد هرچند امر نداشته باشد. به عبارتی قاعده نفی عسر و حرج امر به صلاة را برداشته اما مصلحت آن را برنداشته است برخلاف عبادت ضرری که علاوه بر رفع امر، نهی نیز از عبادت ضرری وجود دارد.

 

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/08/04/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-29-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-4-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d9%86-1399/

---