جلسه ۳۴ درس خارج فقه استاد فاطمی ۱۱ آبان ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آبان 11, 1399 4:59 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۳۴ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۱۱ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی تنبیهات قاعده نفی عسر و حرج

🔸 آیا رفع حکم واقعی با قاعده عسر و حرج از باب رخصت است یا عزیمت؟

🔸 تحقیق مبنای صاحب جواهر ره و محقق آقا رضا همدانی ره وسید یزدی صاحب عروة الوثقی ره

 

تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو

تنبیه: رفع وجوب در قاعده نفی عسر و حرج، رخصت است یا عزیمت؟

معنای عزیمت این است که باید به مفاد قاعده عمل کند و مکلف اختیاری در انتخاب وضوی حرجی و تیمم ندارد و اگر وضوی حرجی بگیرد دچار تشریع شده است برخلاف رخصت که مکلف مختار است هر یک را که بخواهد انجام دهد.

لازم به ذکر است که این مساله با این عنوان مورد بحث قرار نگرفته بلکه فقها در ذیل مطالب خود به اجمال به این مساله پرداخته اند.

مرحوم صاحب جواهر: رفع وجوب در قاعده نفی عسر و حرج، عزیمت است. فردی که کهنسال شده و هرچند ساعت باید آب و غذا بخورد یا ذی العطاش، در صورتی که در عسر و حرج قرار بگیرند ترک روزه یا… بر چنین افرادی واجب است. زیرا قاعده نفی عسر و حرج ظهور در رفع تکلیف دارد. تقریبا این ظهور بین فقها پذیرفته شده است منتهی محدث بحرانی ره می فرماید فقط در صوم وصیام وجوب بر داشته شده اما اصل عمل حرجی را می تواند انجام دهد. بخاطر آیه شریفه:…. أن تصوموا خیر لکم؛ که دلالت می کند که از باب رخصت می تواند روزه بگیرد و در غیر این مورد اگر دلیل خاصی بر رخصت نداشته باشیم قاعده نفی عسر و حرج ظهور در رفع تکلیف دارد که عزیمت است.

مرحوم آقا رضا همدانی: رفع وجوب در قاعده نفی عسر و حرج، رخصت است. تیمم در مواردی که با قاعده نفی عسر و حرج ثابت شده از باب رخصت است زیرا ادله نفی عسر و حرج در مقام امتنان وارد شده و در تکلیف توسعه داده است. پس فقط قاعده نفی عسر و حرج نفی وجوب می کند اما جواز وضوی حرجی باقی است. البته اگر کسی اشکال کند که وقتی وجوب در موارد عسر و حرج منتفی شده، قول به جواز معنایی ندارد در نتیجه وضوی حرجی صحیح نخواهد بود و منجر به تشریع می شود. در جواب می گوییم: با توجه به اینکه قاعده نفی عسر و حرج، امتنانی است در نتیجه مطلوبیت به نحو الزام را (در وجوب وضو یا غسل در موارد مشقت) برمی دارد نه اصل مطلوبیت را. لذا بر وضوی حرجی مفسده ای مترتب نیست.

اشکال استاد حفظه الله: اتفاقا در این صورت مفسده داریم زیرا همین که دین را از حالت وسعت به تنگنایی منتقل کنیم، حصول مفسده است. چرا که وقتی تکلیف حرجی باشد موجب عصیان اشخاص می شود و این خود مفسده عظیمه دارد. لذا برخی از بزرگان فرموده اند که نفی حرج بر خداوند حکیم از باب وجوب لطف لازم است که می خواهد دینش دین سهل باشد.

سید یزدی[۱][۱] قائل به تفصیل شده اند: اگر در تحصیل مقدمات وضو و غسل، عسر و حرج باشد اشکالی ندارد که خود را به حرج بیندازد اما اگر در خود وضو یا غسل حرج وجود دارد در این مورد باید تیمم کند. و اگر خواست وضوی حرجی بگیرد احتیاطا (مستحب) تیمم نیز بکند.

اشکال بر سید یزدی و محقق همدانی رحمهما اللّه: ادله نفی عسر و حرج مانع از اثبات تکلیف (وضو یا غسل) می شود و اصل حکم را برمی دارد. که در این صورت تکلیف به وضو باقی نخواهد بود. و این متفاهم عرفی است.

استاد حفظه الله: همان که مرحوم صاحب جواهر فرموده اند نظر ما نیز هست.

برخی فقها به روایاتی[۲][۲] تمسک کرده اند که در آنها تحمل فعل حرجی را خداوند از بندگان برداشته است.

وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله‏ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تَصَدَّقَ‏ عَلَى مَرْضَى أُمَّتِي وَ مُسَافِرِيهَا بِالتَّقْصِيرِ وَ الْإِفْطَارِ أَ يَسُرُّ أَحَدَكُمْ إِذَا تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ أَنْ تُرَدَّ عَلَيْهِ.

بنابر این در موارد عسر و حرج خداوند هدیه ای به بندگان داده است که عمل کردن برخلاف آن صحیح نیست.

______________

[۱][۳] فإن كان الضرر في المقدمات من تحصيل الماء و نحوه وجب الوضوء أو الغسل و صح و إن كان في استعمال الماء في أحدهما بطل و أما إذا لم يكن استعمال الماء مضرا بل كان موجبا للحرج و المشقة كتحمل ألم البرد أو الشين مثلا فلا يبعد الصحة و إن كان يجوز معه التيمم لأن نفي الحرج من باب الرخصة لا العزيمة و لكن الأحوط ترك الاستعمال و عدم الاكتفاء به على فرضه فيتيمم أيضا‌. عروة الوثقی ج۱ ص ۴۷۴، مسوغات تیمم مساله ۱۸؛

[۲][۴] وسائل الشیعه ج۸ ص ۵۱۹

 

Endnotes:
  1. [۱]: #_ftn1
  2. [۲]: #_ftn2
  3. [۱]: #_ftnref1
  4. [۲]: #_ftnref2
  5. http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/11/990811-Feqh-J034.mp3: http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2020/11/990811-Feqh-J034.mp3

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/08/11/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-34-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-11-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d9%86-1399/