بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۳۶ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: چهارشنبه ۱۴ آبان سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج فقه:
🔸 قاعده الاسلام یجب ما قبله
🔸 مباحث مطرح شده در ۳ مورد خواهد بود
🔸 ۱ مدرک قاعده
🔸 ۲ معنی آن
🔸 ۳ موارد انطباق بر مصادیق آن
تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو
قاعده جبّ
بررسی سندی قاعده
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: الاسلام یجبُّ ما قبله. اسلام، تمام اقوال و افعالی که شخص قبل از اسلام آوردن مرتکب شده هرچند مجازات دنیوی یا اخروی داشته باشد، را قطع می کند. خصوصا حق الله و بعض از حق الناس را؛ مثل اینکه تهمتی زده یا نسبت ناروایی داده یا….
با توجه به شهرت عظیمه ای که در این روایت وجود دارد، سند آن مشکلی ندارد.
ذکر چند نمونه
این روایت شریف در کتب شیعه و سنی نقل شده است[۱].
۱- در تفسیر قمی[۲] ذیل آیه شریفه «وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً» چنین آمده که:
فإنها نزلت في عبد الله بن أبي أمية أخي أم سلمة رحمة الله عليها و ذلك أنه قال هذا لرسول الله بمكة قبل الهجرة، فلما خرج رسول الله صلی الله علیه و آله إلى فتح مكة استقبله عبد الله بن أبي أمية فسلم على رسول الله صلی الله علیه و آله فلم يرد عليه السلام فأعرض عنه و لم يجبه بشيء و كانت أخته أم سلمة مع رسول الله صلی الله علیه و آله فدخل إليها فقال: يا أختي إن رسول الله صلی الله علیه و آله قد قبل إسلام الناس كلهم و رد على إسلامي و ليس يقبلني كما قبل غيري فلما دخل رسول الله صلی الله علیه و آله إلى أم سلمة قالت بأبي أنت و أمي يا رسول الله صلی الله علیه و آله سعد بك جميع الناس إلا أخي من بين قريش و العرب رددت إسلامه و قبلت إسلام الناس كلهم فقال رسول الله صلی الله علیه و آله:
يا أم سلمة إن أخاك كذبني تكذيبا لم يكذبني أحد من الناس هو الذي قال لي:
لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهارَ خِلالَها تَفْجِيراً أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنا كِسَفاً أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ قَبِيلًا أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقى فِي السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنا كِتاباً نَقْرَؤُهُ قالت أم سلمة بأبي أنت و أمي يا رسول الله أ لم تقل إن الإسلام يجبّ ما كان قبله قال: نعم فقبل رسول الله صلی الله علیه و آله إسلامه.
البته ممکن است کسی بگوید آیا پیامبر صلی الله علیه و آله این قاعده را فراموش کرده بودند که ام سلمه یادآوری می کند، که در جواب گفته می شود: شاید مصلحت اقتضا می کرد که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله او را فورا نپذیرد تا آن شخص متنبه شود.
۲- در بحار الانوار نیز روایتی نقل شده که هرچند این عبارات روایت مذکور را ندارد اما محتوا یکسان است:
وَ فِيهِ قَالَ أَبُو عُثْمَانَ النَّهْدِيُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عُمَرَ فَقَالَ إِنِّي طَلَّقْتُ امْرَأَتِي فِي الشِّرْكِ تَطْلِيقَةً وَ فِي الْإِسْلَامِ تَطْلِيقَتَيْنِ فَمَا تَرَى فَسَكَتَ عُمَرُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ مَا تَقُولُ قَالَ كَمَا أَنْتَ حَتَّى يَجِيءَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَجَاءَ عَلِيٌّ علیه السلام فَقَالَ قُصَّ عَلَيْهِ قِصَّتَكَ فَقَصَّ عَلَيْهِ الْقِصَّةَ فَقَالَ عَلِيٌّ علیه السلام هَدَمَ الْإِسْلَامُ مَا كَانَ قَبْلَهُ هِيَ عِنْدَكَ عَلَى وَاحِدَةٍ[۳].
۳- در سیره حلبیه[۴]، داستانی ذکر شده که عثمان در قضیه اسلام آوردن برادر رضاعی خود، به رسول الله صلی الله علیه و آله می گوید که برادر کافر من، می خواهد اسلام بیاورد. که حضرت می فرماید: آیا با او بیعت نکردیم و او را امان ندادیم؟ عثمان می گوید: بله، ظاهرا او به شما بی ادبی کرده و بخاطر همان حیا می کند و می ترسد. و از این جهت می خواهم بدانم که آیا اسلام او پذیرفته است؟ حضرت فرمودند: الاسلام یجبّ ما قبله.
۴- در جامع الصغیر[۵]، از حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله نقل شده: الاسلام یجبّ ما قبله و الهجره تجبّ ما قبلها؛
بنابراین این حدیث بین فریقین شهرت دارد. و این اعتماد حدیث را حجت کرده و از ناحیه سند هیچ مشکلی ندارد.
______________
[۱] عوالی اللئالی ج۲ ص۵۴ ح ۱۴۵ و ص۲۲۴ ح ۳۸ ، مسند احمد بن حنبل ج ۴ ص ۱۹۹ و ص ۲۰۴، جامع الصغیر سیوطی ج۱، ص ۱۲۳ و…
[۲] تفسیر قمی، ج۲ ص ۲۶ و ۲۷
[۳] بحار الانوار ج ۴۰ ص ۲۳۰ در باب قضاوتهای امیرالمومنین در ذیل حدیث ۹، و مناقب آل أبي طالب ۱: ۴۹۴ و ۴۹۵.
[۴] سیره حلبیه ج ۳ ص ۱۰۵
[۵] جامع الصغیر طبرانی ص ۳۶
