بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۳۸ درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۱۸ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج اصول:

🔸 ادامه بررسی اقسام نهی ازعبادت

🔸 بیان مبنی مرحوم آقای آخوند در اقسام نهی در عبادات

🔸 نهی مولوی ذاتی، مولوی تشریعی و نهی تشریعی

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج اصول استاد فاطمی حفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۳۸  ۹۹/۸/۱۸

اشکال: در این جا نهی تحریمی ذاتی نیست بلکه نهی تحریمی تشریعی است. زیرا متعلق نهی تحریمی ذاتی وجود ندارد. زیرا متعلق آن یا عبادت شانیه[۱] و یا عبادت فعلیه[۲] می باشد. به ناچار باید بگویید که نهی تحریمی تشریعی است. یعنی علی رغم اینکه مولا أمر ندارد ادخال ما لیس من الدین فی الدین کرده، ایجاد بدعت می کنید. برای مثال خانمی می خواهد به دختران آموزش نماز دهد در حالیکه این خانم حیض می باشد. این نماز او جنبه آموزشی داشته و قصد قربتی ندارد بلکه فقط ذات فعل را انجام می دهد. پس اگر منظورتان از متعلق نهی تحریمی ذاتی، عبادت شانیه باشد، چنین نمازی نهی تحریمی ذاتی ندارد و اگر منظورتان از متعلق آن، عبادت فعلیه باشد یعنی آن عبادتی که بالفعل متعلق أمر است بالفعل متعلق نهی هم باشد و اگر بخواهید این عمل را انجام دهید یا باید قصد أمر واقعی کنید و یا قصد أمر تشریعی؛ قصد أمر واقعی نمی توان کرد زیرا وقتی ذات حرام است أمر واقعی به آن تعلق نمی گیرد و اگر قصد أمر تشریعی کنید در این صورت نهی تحریمی تشریعی خواهد شد. در نتیجه نهی تحریمی ذاتی به آن تعلق نمی گیرد زیرا اجتماع مثلین پیش می آید چون از طرفی حرمت تشریعی دارد و از طرف دیگر اگر بخواهد حرمت ذاتی پیدا کند اجتماع مثلین پیش می آید. بنابر این بیان برای نهی تحریمی ذاتی نمی توان متعلقی ایجاد کرد.

توضیح تعلق نهی تحریمی تشریعی به عبادت: برای مثال از اقامه صلاة تراویح به جماعت نهی شده است. لذا اگر کسی این نماز تراویح را به قصد أمر تشریعی انجام دهد، حرمت ذاتی ندارد و اگر به قصد أمر واقعی انجام دهد ممکن نیست زیرا تعلق أمر با وجود نهی به آن ممکن نخواهد بود.

جواب: می توان برای آن متعلق ایجاد کرد و گفت عبادت شانیه می تواند متعلق نهی تحریمی ذاتی باشد یعنی منظور از عبادت شانیه، آن فعلی است که اگر أمر به آن تعلق می گرفت أمر عبادی می شد ولو اینکه فعلا أمر ندارد مثل صوم یوم عید فطر. که در این صوم این قابلیت وجود دارد که اگر أمر به آن تعلق می گرفت، أمر عبادی می شد. حال مولا چنین عبادتی (صوم) را نهی کرده است و این نهی، حرمت ذاتی را ثابت می کند. لذا کسی نمی تواند اعتراض کند که بدون قصد قربت اصلا حرام نیست مثل خانمی که در ایام عادت آموزش نماز می داد. بلکه این عمل او حرمت ذاتی دارد زیرا منظور از حرمت ذاتی این است که اگر أمر به آن تعلق می گرفت، أمر آن أمر عبادی می شد. حال که أمر به آن تعلق گرفته، نهیی که از عبادت این خانم در ایام عادت شده است نهی تحریمی مولوی ذاتی خواهد شد.

استاد ^{حفظه الله}: مثال بارز نهی تحریمی مولوی ذاتی نهی از زنا، نهی از شرب خمر و… می باشد که متعلق این نهی ها ذاتاً مفسده دارد. به نظر می آید اصل اساس و مبنای مرحوم آخوند اشتباه است و نهی هایی که در این عبادات (مثل صلاة در ایام عادات، و صوم عیدین) مطرح هستند نهی ارشادی می باشند یعنی مولا ارشاد می کند که صلاة در ایام عادت مانعیت دارد و مثل شرب خمر و زنا و… نیست که حرمت ذاتی داشته باشد. زیرا حرمت ذاتی در جایی است که عمل ذاتاً مفسده دارد. ولی صلاة در ایام عادت مفسده ذاتی ندارد.

بررسی نهی مولوی تشریعی:

اگر کسی چیزی را بر خود واجب (حرام) کند که شارع واجب (حرام) نکرده است و به نیت واجب (حرام) عملی را که شارع واجب (حرام) نکرده انجام دهد (ترک کند) چنین نهیی نهی تشریعی می شود که مولا از واجب کردن چیزی که شرع واجب نکرده (حرام کردن چیزی که شرع حرام نکرده) نهی کرده است. پس این فعل و ترکی که بر اساس نیت عبد، بدون أمر و نهی مولا انجام می شود حرام تشریعی بوده و حرام ذاتی نیست. بنابراین ظاهر این است که نهیی که از صلاة حائض یا از صوم عید فطر شده، نهی ارشادی است. که ارشاد به وجود مانع می کند.

نهی عرَضی:

مرحوم آخوند در بحث ترتب این نهی را در کفایة مطرح کرده اند و گفته اند أمر به اهم (ازاله نجاست از مسجد) و اقامه صلاة ظهر و عصر در عرض هم هستند اگر بخواهد أمر به ازاله را انجام دهد باید مهم را ترک کند به عبارتی أمر به اهم اقتضای نهی از ضد خاص را دارد در این صورت یک نهی عرَضی از صلاة تولید می شود. مرحوم آخوند می فرمایند از این جهت که این نهی عرضی است موجب فساد نیست. از این جهت عرضی است که در این جا فقط یک واجب (ازاله نجاست از مسجد) داریم اما نهی از ضد نهی عرَضی بوده و نهی حقیقی نیست.

بررسی نهی ارشادی

اوامر مولا برای احراز اجزاء و شرایط ماموربه است و نواهی مولا بیان کننده موانع ماموربه است. لذا این اوامر و نواهی، ارشاد به بیان اجزاء و شرایط و وجود موانع است. پس وقتی أمر به سجده یا رکوع می کند بیانگر اجزاء و شرایط ماموربه است، یا از نماز خواندن در پوستین غیر ماکول اللحم نهی می کند، که ارشاد به موانع می کند. البته گاهی این نواهی ارشاد به موانع جدی می کند مثلا نهی از پوشیدن لباس حریر در نماز برای مردان شده است یا نهی از صوم عید فطر؛ و گاهی این چنین نیست و نهی ارشاد به کراهت است مثل اینکه فرموده لا صلاة لمن جاره المسجد الا فی المسجد، در حالیکه اجماع داریم بر جواز نماز در خانه و نرفتن به مسجد. پس این نهی ارشادی است.

جمع بندی: نهی دلالت بر فساد عبادت می کند پس نهی مولوی و نهی ارشادی دالّ بر فساد است البته با درجاتی که در نهی ارشادی وجود دارد.

______________

[۱] عبادت شانیه: یعنی ذات فعل بدون قصد قربت

[۲] عبادت فعلیه: فعلا عبادت بوده و آن را به قصد قربت انجام دهیم (و این عبادتی که بالفعل متعلق أمر است، بالفعل نیز نهی داشته باشد)