سید احمد فاطمی

جلسه ۳۸ درس خارج فقه استاد فاطمی ۱۸ آبان ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۳۸ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۱۸ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی معنی قاعده «الاسلام یجب ما قبله»

🔸 توسعه و ضیق شمول قاعده به عبادات فوت شده و اعمال و افعالی که در حال کفر انجام داده

🔸 آیا طبق این قاعده، تبعات اعمال گذشته کلا مرتفع می‌شود؟

 

تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو

قاعده جبّ در غیر عبادات: مثل دیه ی قتل خطایی. که شخصی خطأ کسی را کشته و دیه بر عهده اش آمده باشد آیا حدیث شامل این مورد نیز می شود که بگوییم هیچ دیه و… برای او ثابت نیست یا حدیث شامل این موارد نمی شود؟

شمول حدیث بر چنین مواردی مشکل است زیرا متفاهم عرفی از این حدیث، اعمال و اقوالی است که مختص به اسلام بوده و شخص کافر با اسلام آوردن از این موارد بریء می شود. در حالیکه در هر آئینی برای کسی که مرتکب قتل عمدی یا خطائی و… می شود تعهداتی بر عهده افراد می باشد لذا قاعده جبّ شامل این موارد نمی شود. ثانیا این قاعده در مقام امتنان است و می فرماید تمام اعمال سابق را که در اسلام واجب بوده و باید انجام می دادی با اسلام آوردن از شما ساقط می شود اما در چنین مواردی که مرتکب جنایت بر شخص شده را شامل نمی شود زیرا خلاف امتنان بر بشریت خواهد بود.

اشکال: در چند روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره قتل فرموده اند قوانینی که درباره قتل در زمان جاهلیت بوده، ملغی است در حالیکه شما در قاعده جب بین موارد اختصاصی اسلام و مشترکات با ادیان فرق گذاشتید و گفتید قاعده جبّ شامل قتل و امثال آن نمی شود. برای نمونه روایاتی را متذکر می شویم: مثل روایت[۱] «انّ کل دم کان فی الجاهلیة فهو تحت قدمی هاتین» هر خونی که در زمان جاهلیت واقع شده زیر پای من است یعنی ملغی است در حالیکه خود این اعراب جاهلی معتقد به قصاص و دیه بوده اند. (هرچند درجات دیات فرق داشت) یا در روایت مغیرة بن شعبة که در هنگام بازگشت از سفر با رفقایش مکر کرده و همه آنها را کشت و اموال آنها را گرفت سپس اسلام آورد و هنگام پرداخت خمس این اموال، حضرت از دریافت خمس ابا کردند زیرا با مکر و حیله بدست آمده بود. و این رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله باعث نگرانی مغیرة شد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: الاسلام یجبّ ما قبله[۲]؛ یعنی قتل شما، در حال کفر بوده و الان حدی ندارد. در حالیکه در حال کفر نیز طبق معتقدات خودشان مجازاتی برای این موارد تعیین شده است.

جواب: در چنین مواردی که نص خاص بر شمول داریم قطعا قاعده شامل آن مورد می شود اما بطور کلی نمی توان گفت که قاعده جبّ، تمام عملکرد شخص را قبل از اسلام برطرف می کند. پس اگر قبل از اسلام مرتکب زنا و لواط و… شد با اسلام حدود آنها برداشته می شود اما برخی از اعمالی که اثر وضعی و تکوینی دارد مثل أحداثی که موجب حدث اکبر باشد. مثلا در حال کفر جماع کرده یا خانمی که عادت است یا… اگر اسلام بیاورد غسل جنابت یا غسل حیض یا… بر عهده ی او باقی مانده و این آثار تنها با طهارت برطرف می شود لذا با قاعده جبّ چنین مواردی از عهده او ساقط نمی شود. زیرا شرط صلاة و روزه و طواف و دخول در مسجد و… طهارت از این احداث می باشد.

______________

[۱] اصول کافی ج۸ ص ۲۴۶ ح۳۴۲، سنن ابن ماجه ج۲ ۱۰۲۳ ح ۳۰۷۴

[۲] طبقات کبری ج۴ ص ۲۸۵