جلسه ۴۶ درس خارج فقه استاد فاطمی ۲۸ آبان ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آبان 28, 1399 6:54 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۴۶ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: چهارشنبه ۲۸ آبان سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 بررسی اقسام تقیه در نظر فقهاء رضوان الله تعالی علیهم

🔸 نظر شهید وشیخ اعظم انصاری ره

🔸 تعرض مجدد به بعضی از ادله تقیه در اخبار صحیحه

🔸 دلیل عقلی تقیه

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی حفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۴۶      ۲۸/۸/۹۹

روایت یازدهم[۱][۱]: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيِّ وَ مَعْمَرِ بْنِ يَحْيَى بْنِ سَامٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ قَالُوا سَمِعْنَا أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ‏ التَّقِيَّةُ فِي كُلِّ شَيْ‏ءٍ يُضْطَرُّ إِلَيْهِ ابْنُ آدَمَ فَقَدْ أَحَلَّهُ‏ اللَّهُ لَهُ.

در هر شیئی که انسان در آن اضطرار پیدا کند، جای تقیه است و خداوند آن را حلال کرده است. یعنی اگر آن فعل حرام است می تواند مرتکب شود و اگر واجب هست می تواند ترک کند.

دلیلی از سیره رفتاری معصوم  علیه السلام: در سیره معصومین علیهم السلام نیز آمده است[۲][۲] که شیعیان خاص از امام صادق علیه اسلام پرسیدند که آیا فردا عید فطر است یا ماه رمضان است؟ حضرت فرمودند که هلال ماه رویت نشده است پس فردا جزء ماه رمضان است. اتفاقا فردا به محضر امام صادق علیه السلام رسیدند و دیدند که حضرت مشغول خوردن غذا هستند و تعجب کردند. حضرت متوجه تعجب آن ها شد. یکی از شیعیان پرسید دیروز فرمودید که امروز عید فطر نیست! امام علیه السلام در پاسخ فرمودند: بله، امروز عید فطر نیست. اگر یک روز از ماه رمضان را بخورم بهتر از این است که گردنم زده شود؛

زیرا حاکم به عنوان خلیفه پیامبر بر مردم نادان حکومت می کند و امام معصوم خانه نشین شده است. و روزه گرفتن مخالفت با آن حاکم خواهد شد لذا بخاطر اضطرار حضرت تقیه می کنند.

حتی امام معصوم علیه السلام در جلسه عمومی به هارون الرشید غاصب، لفظ امیرالمومنین خطاب می کردند در حالیکه لقب امیرالمومنین مختص به حضرت علی علیه السلام است و به ائمه دیگر نیز نمی توان چنین خطاب کرد. پس این مورد تقیه است.

لذا باید به این موارد توجه شود که در اینجا  بحث شجاعت داشتن و… مطرح نیست بلکه تشخیص وظیفه مهم است.

عقل

اگر امر بین اهم و مهم دوران پیدا کند، عقل حکم به اهم می کند و این از مستقلات عقلیه است. در تقیه نیز اخذ اهم و ترک مهم مطرح است.

برای مثال، غیبت کردن از زید حرام است. اما اگر در نزد ظالم از زید غیبت کند و به او خدشه ای وارد کند، جان او را با این کار نجات داده است.

نکته: توجه شود که اهم باید از امور خطیر و مهم باشد وگرنه به هر بهانه ای نمی توان اهم را مرتکب شد. برای مثال ظالمی به عمرو می گوید فرش زید را برای من بیاور وگرنه باید یک سیلی به او بزنی. در اینجا نمی تواند به او سیلی بزند. البته همانطور که گفتیم اگر مساله از امور بسیار مهم باشد باید اهم را انجام داد. برای مثال ظالمی به عمرو می گوید دو فرش زید را برای من بیاور وگرنه شب می آیم و تمام اموال او را می برم. در اینجا باید اهم را انجام داد.

دلیل دیگری از برخی بزرگان

وقتی از کتاب، سنت و عقل، دلیل بر تقیه داریم نیازی به این دلیل نخواهد بود. منتهی چون بزرگان این دلیل را مطرح کرده اند آن را متذکر می شویم.

دلیل تسالم: تقیه بین فقها متسالم علیه بوده و هیچ خلافی بین فقها در مورد تقیه وجود ندارد.

همانطور که گفته شد با توجه به دلایل کتاب و سنت و عقل، این تسالم فقها نمی تواند به عنوان دلیل تلقی شود (البته در حد موید بودن، کلام خوبی است). زیرا اگر بحث از اجماعی باشد که کاشف از قول معصوم است بازهم به چنین اجماعی نیاز نداریم زیرا اجماع مدرکی خواهد شد و اگر بحث کاشفیت از قول معصوم مطرح نباشد در این صورت دلیلی بر حجیت تسالم عند الفقها نداریم.

تقسیم بندی شیخ انصاری در تقیه

مرحوم شیخ انصاری در رساله تقیه[۳][۳]، تقیه را از لحاظ اینکه حکم تکلیفی است به احکام خمسه تقسیم بندی کرده است:

۱- تقیه واجب: در صورتی است که ضرر عِرضی یا جانی به شخص برسد.

۲- تقیه مستحب: که موجب حفظ و حراست از گرفتار شدن به ضرر می شود. برای مثال در شهر اهل سنت زندگی می کنید. چنانچه با آنها رفت و آمد نکنید، به عیادت شان نروید و… موجب ایجاد جدایی و دشمنی بین شما و آنها خواهد شد که منجر به ضرر می شود. در اینجا حضور در جماعات آنها و عمل کردن طبق اعمال آنها مستحب خواهد بود بخاطر همین دفع ضرر احتمالی.

۳- ضرر مباح: اگر تقیه کنیم ضرری دفع می شود ولی اگر تقیه نکنیم مصلحتی به دست می آید. که مصلحت تقیه و ترک آن تقریبا مساوی است. برای مثال اگر شخص، یک کلمه کفر را به عنوان تقیه إظهار کند مصلحتی دارد ولی اگر ترک تقیه کند و کلمه کفرا را إظهار نکند. موجب اعلای اسلام می شود که این نیز مصلحت دارد. و فرض این است که مصلحت این دو با هم مساوی هستند. در این صورت تقیه مباح خواهد شد. البته تشخیص چنین مواردی تخصص می خواهد.

۴- تقیه حرام: در دماء می باشد. برای مثال ظالمی به عمرو می گوید با این اسلحه زید را بکش که اگر او را نکشی تو را خواهم کشت. در حالیکه می دانیم زید بی گناه است. در این جا قطعا تقیه حرام است. زیرا تقیه برای حفظ اهم است.

نکته: گاهی امر دائر مدار این است که امام معصوم کشته شود یا یک مومن کشته شود که در این جا حفظ جان امام علیه السلام أهم است.

۵- تقیه مکروه: تقیه ای است که ضدّ آن افضل باشد. یعنی اگر تقیه نکند و آن عمل (ضد تقیه) را انجام بدهد بهتر است. حال اگر

[۱][۴] الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏۲، ص: ۲۲۰ حدیث ۱۸

[۲][۵]  مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْن‏ أَحْمَدَ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ‏ «۱» عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّهُ قَالَ وَ هُوَ بِالْحِيرَةِ فِي زَمَانِ أَبِي الْعَبَّاسِ- إِنِّي دَخَلْتُ عَلَيْهِ وَ قَدْ شَكَّ النَّاسُ فِي الصَّوْمِ وَ هُوَ وَ اللَّهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ صُمْتَ الْيَوْمَ فَقُلْتُ لَا وَ الْمَائِدَةُ بَيْنَ يَدَيْهِ قَالَ فَادْنُ فَكُلْ قَالَ فَدَنَوْتُ فَأَكَلْتُ قَالَ وَ قُلْتُ الصَّوْمُ مَعَكَ وَ الْفِطْرُ مَعَكَ فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع- تُفْطِرُ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ- فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ‏ «۲» أُفْطِرُ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ- أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يُضْرَبَ عُنُقِي.  وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۰ ؛ ص۱۳۱ حدیث ۱۳۰۳۴

[۳][۶] مکاسب ص ۳۲۰

 

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/08/28/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-46-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-28-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d9%86-1399/

---