سید احمد فاطمی

جلسه ۵۱ درس خارج فقه استاد فاطمی ۵ آذر ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۵۱ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: چهارشنبه ۵ آذر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی بحث قاعده تقیه

🔸 آیا بعد از رفع خوف و خطر آثار عمل تقیه ای (وضوء تقیه ای، نکاح و طلاق تقیه ای) باقی است؟

🔸 به عبارت دیگر، آیا برای اعمال بعدی، وضوء جدید لازم نیست؟ یا اینکه بعد از رفع خطر و خوف برای نمازهای بعدی باید وضوء جدید گرفت؟

 

جلسه ۵۱       ۵/۹/۹۹

طبق دو مساله بحث را مطرح می کنیم:

۱- طبق مقتضای قواعد و با صرفنظر از روایات.

۲- طبق روایات

مقتضای قواعد اولیه

طبق قواعد اولیه سایر آثار صحت را نباید بر این عبادت یا معامله مترتب کرد؛ زیرا از لحاظ شرعی، آثار صحت حکمی است که موضوع آن عبادت صحیح است. و فرض بر این است که ما وضویی گرفته ایم که صحیح نبوده است. در حالیکه موضوع برای طهارت واقعی، وضوی صحیح است. پس وضوی تقیه ای خلاف ماموربه واقعی است منتهی شارع از باب لطف، به ما اذن داده است که برای دفع ضرر از خود چنین عمل تقیه ای را انجام دهیم ولی حالا که خوف ضرر رفع شده نمی توان گفت اثر آن وضوی تقیه ای همچنان باقی است. لذا باید برای اعمال مشروط به طهارت، وضوی جدیدی گرفته شود.

به عبارت بهتر حکم بر موضوع مترتب می شود و موضوع، وضوی صحیح است در حالیکه آنچه انجام داده ایم وضوی صحیح نبوده است هرچند که به امر شارع وضوی تقیه ای گرفتیم اما این وضو در همان فرض تقیه موثر بود. و بعد از رفع خطر سایر آثار صحت بر آن مترتب نمی شود.

مقتضای روایات

مگر اینکه کسی بگوید موضوع این آثار اعم از وضوی واقعی و وضوی تقیه ای است و این مطلب را ثابت کند. که در این صورت سایر آثار صحت بر وضو مترتب خواهد شد.

اما این مطلب یک فرض است زیرا آثار، مترتب بر ماموربه به امر واقعی اولی است ولی ماموربه به امر ثانوی، ضرورتی موقت برای دفع ضرر و خطر می باشد که در همان ظرف خطر مجزی بود و اثرش نیز در همان جا مترتب بود اما بعد از رفع خطر، آثار صحت بر آن مترتب نمی شود.

نظرات فقها در ما نحن فیه

مرحوم بجنوردی و برخی دیگر از بزرگان: به همان اعمالی که در خوف و تقیه انجام دادیم اکتفا می شود و نسبت به آنها اجزاء جاری می شود ولی بعد از رفع خوف و خطر سایر آثار صحت مترتب نمی شود و باید برای نماز جدید، وضوی جدید بگیرید.

استاد حفظه الله: به نظر می آید این فرمایش صحیح است. به خصوص اینکه ما  قواعدی همچون «الضرورات تتقدر بقدرها» و «ما من محرم و قد احلّه الاضطرار» و… داریم که اعمال را در فرض همان ضرورات صحیح می داند. لذا بعد از رفع تقیه نمی توان به آن وضوی سابق بسنده کرد. همچنین در معاملات همین مطلب می آید که وقتی در تقیه عقد نکاحی خوانده شده چرا باید بعد از رفع تقیه به همان عقد بسنده کرد! لذا بعد از رفع تقیه عقد جدیدی می خواند.

مدخلیت یا عدم مدخلیت قید مندوحه در تقیه

اینکه گفتیم عمل تقیه ای مجزی از ماموربه به امر واقعی است آیا مشروط به این است که مندوحه نباشد یعنی مکلف توان انجام فرد تام الاجزاء و الشرایط  را نداشته باشد یا اینکه حتی در فرض مندوحه و توان هم، عمل تقیه ای مجزی است؟

برای مثال کسی می خواهد در مسجد اهل سنت نماز بخواند و باید طبق مذهب آنها وضو بگیرد. اما می تواند در خانه ی کنار مسجد که متعلق به دوست صمیمی اوست وضوی واقعی بگیرد؛ آیا در این صورت باید به خانه ی دوست خود رفته و در آنجا وضو بگیرد یا اینکه می تواند در همان فرض مندوحه، در مسجد وضوی تقیه ای بگیرد؟