سید احمد فاطمی

جلسه ۵۳ درس خارج فقه استاد فاطمی ۹ آذر ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۵۳ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۹ آذر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی ادله قاعده تقیه در دلالت یا عدم دلالت به عدم اعتبار قید مندوحه

🔸 اخباری که دلالت واضح دارند بر اینکه عدم مندوحه معتبر نیست حتی مندوحه هم ممکن باشد و تقیه کنیم عمل تقیه شده صحیح و مجزی از اداء و قضا است

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی حفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۵۳       ۹/۹/۹۹

روایات دال بر عدم اعتبار مندوحه

روایت اول: عن صفوان قال‏ سألت أبا الحسن الرضا علیه السلام عن قول الله «فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ- وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ‏» فقال: قد سأل رجل أبا الحسن عن ذلك فقال: سيكفيك أو كفتك سورة المائدة يعني المسح على الرأس و الرجلين، قلت: فإنه قال «فَاغْسِلُوا … أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ‏» فكيف الغسل قال: هكذا أن يأخذ الماء بيده اليمنى فيصبه في اليسرى- ثم يفيضه على المرفق، ثم يمسح إلى الكف قلت له: مرة واحدة فقال: كان يفعل ذلك مرتين، قلت: يرد الشعر قال: إذا كان عنده آخر فعل و إلا فلا.[۱]

صفوان از امام کاظم علیه السلام درباره وضو نقل می کند که به حضرت عرض کردم: آیا اشکال ندارد که شخص ردّ شعر کند؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمودند: اگر کسی نزد او باشد که از او می ترسد و باید تقیه کند، این کار را بکند (ردّ شعر کند)؛

منظور از ردّ شعر این است که در وضوی صحیح وقتی که آرنج  را تا نوک انگشتان می شوید (از بالا به پایین شستن) موهای دست طبق جهت رشد خود بر روی هم قرار می گیرند اما اگر مثل برادران اهل سنت از مچ تا آرنج (از پایین به بالا) وضو بگیریم (وضوی منکوس) ردّ شعر شده و موها رو به بالا قرار می گیرند.

این کلام امام کاظم علیه السلام که تجویز تقیه فرموده اند اطلاق دارد و تقیه را مقید به حالتی نکرده است که شخص نتواند در مکان دیگری وضو بگیرد.

روایت دوم: وَ عَنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي حَدِيثٍ‏ أَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَظْهَرَ الْإِيمَانَ ثُمَّ ظَهَرَ مِنْهُ مَا يَدُلُّ عَلَى نَقْضِهِ خَرَجَ مِمَّا وَصَفَ وَ أَظْهَرَ وَ كَانَ لَهُ نَاقِضاً إِلَّا أَنْ يَدَّعِيَ أَنَّهُ إِنَّمَا عَمِلَ ذَلِكَ تَقِيَّةً وَ مَعَ ذَلِكَ يُنْظَرُ فِيهِ فَإِنْ كَانَ لَيْسَ مِمَّا يُمْكِنُ أَنْ تَكُونَ التَّقِيَّةُ فِي مِثْلِهِ لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ ذَلِكَ لِأَنَّ لِلتَّقِيَّةِ مَوَاضِعَ مَنْ أَزَالَهَا عَنْ مَوَاضِعِهَا لَمْ تَسْتَقِمْ لَهُ وَ تَفْسِيرُ مَا يُتَّقَى مِثْلُ أَنْ يَكُونَ قَوْمُ سَوْءٍ ظَاهِرُ حُكْمِهِمْ وَ فِعْلِهِمْ عَلَى غَيْرِ حُكْمِ الْحَقِّ وَ فِعْلِهِ فَكُلُّ شَيْ‏ءٍ يَعْمَلُ الْمُؤْمِنُ بَيْنَهُمْ لِمَكَانِ التَّقِيَّةِ مِمَّا لَا يُؤَدِّي إِلَى الْفَسَادِ فِي الدِّينِ فَإِنَّهُ جَائِزٌ.[۲]

مَسعده بن صدقه از امام صادق علیه السلام نقل فرموده اند که حضرت فرموده اند: و در تفسیر «مَا يُتَّقَى» موردی را که می توان تقیه کرد برای شما روشن می کنم. مثل آنجایی که قوم سوئی وجود دارد که حکم آنها در جامعه سیطره دارد و غیر از حکم حقیقی است. در این مورد هر چیزی که مومن بخاطر تقیه انجام دهد  جائز است البته به شرط اینکه از کارهایی که منجر به فساد دین می شود نباشد (مثل کشتن مومن).

در این روایت حضرت، حکم به جواز هر عملی که بخاطر تقیه صورت می گیرد داده اند و تقیه را مقید به عدم مندوحه و ناچاری نکرده اند.

روایت سوم: وَ رَوَى عَنْهُ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَانَ كَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ‏.[۳]

اگر کسی در صف اول نماز آنها قرار می گیرد مثل کسی است که پشت سر رسول الله صلی الله علیه و آله نماز خوانده است.

بنابر این روایات مذکور و روایات فراوان دیگر، تقیه مقید به قید عدم مندوحه نشده است. لذا تقیه به طور مطلق جائز است و مندوحه معتبر نیست. لازم به ذکر است که مساله تقیه از مسائل دیگر اوسع است چرا که برای حفظ جان خود و مومنان و حتی حفظ جان امام علیه السلام عمل تقیه ای لازم است. لذا قید عدم مندوحه در آن معتبر نمی باشد.

______________

[۱] تفسير العياشي ؛ ج‏۱ ؛ ص۳۰۰ حدیث ۵۴

[۲] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۱۶ حدیث ۶

[۳] من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۳۸۲ حدیث ۱۱۲۵