جلسه ۵۴ درس خارج فقه استاد فاطمی ۱۰ آذر ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آذر 10, 1399 3:49 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۵۴ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: دوشنبه ۱۰ آذر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی قاعده تقیه و قول فقهائی که قائل به اعتبار قید مندوحه در تقیه و اجزاء از اداء و قضاء شده اند و جواب آنها

🔸 جمع بین اخباری که دال بر عدم اعتبار قید مندوحه هستند و بین اخباری که دال بر اعتبار قید مندوحه هستند

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی^{حفظه اللّه}

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۵۴       ۱۰/۹/۹۹

روایات دال بر اعتبار مندوحه در تقیه

ظاهر اخبار مذکور با اخباری که تقیه را منوط به عدم مندوحه می کند تعارض دارد.

روایت اول: عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ شَيْبَةَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ ۷ أَسْأَلُهُ عَنِ الصَّلَاةِ خَلْفَ مَنْ‏ يَتَوَلَّى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ۷ وَ هُوَ يَرَى الْمَسْحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ أَوْ خَلْفَ مَنْ يُحَرِّمُ الْمَسْحَ وَ هُوَ يَمْسَحُ فَكَتَبَ إِنْ جَامَعَكَ وَ إِيَّاهُمْ مَوْضِعٌ فَلَمْ تَجِدْ بُدّاً مِنَ الصَّلَاةِ فَأَذِّنْ لِنَفْسِكَ وَ أَقِمْ فَإِنْ سَبَقَكَ إِلَى الْقِرَاءَةِ فَسَبِّحْ[۱][۱].

ابراهیم بن شیبه می گوید به محضر امام جواد۷ نوشتم که آیا می توان پشت سر کسی که مسح بر خفّین می کند، نماز خواند؟ حضرت در پاسخ نوشتند که پشت سر چنین شخصی نماز نخوان و اگر مندوحه نداشتی و چاره ای جز خواندن نماز در آن موضع نداشتی برای خودت اذان و اقامه بگو و اگر امام جماعت در قرائت سبقت گرفت شما تسبیحات را بخوان.

می بینیم که حضرت در این مورد مساله ناچاری و عدم مندوحه را در تقیه مطرح فرموده اند.

روایت دوم: وَ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ۷ أَنَّهُ قَالَ فِي حَدِيثٍ: كُلُّمَا خَافَ الْمُؤْمِنُ عَلَى نَفْسِهِ فِيهِ ضَرُورَةً فَلَهُ التَّقِيَّة[۲][۲].

هرگاه که برای مومن ضرورتی پیش می آید که نسبت به جان خود می ترسد می تواند تقیه کند.

حضرت در این روایت نیز تقیه کردن را به ضرورت و عدم وجود مندوحه مشروط کرده اند.

روایت سوم: فِقْهُ الرِّضَا، ۷‏ وَ لَا تُصَلِّ خَلْفَ أَحَدٍ إِلَّا خَلْفَ رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا مَنْ تَثِقُ بِهِ وَ تَدِينُ بِدِينِهِ‏[۳][۳] وَ آخَرُ مَنْ تَتَّقِي سَيْفَهُ وَ سَوْطَهُ وَ شَرَّهُ وَ بَوَائِقَهُ وَ شَنْعَتَهُ فَصَلِّ خَلْفَهُ عَلَى سَبِيلِ التَّقِيَّةِ وَ الْمُدَارَاة[۴][۴].

امام رضا۷می فرماید پشت سر هیچکس نماز نخوان مگر دو نفر؛ اول کسی که اعتماد به دین او داری و دوم کسی که از شمشیر یا تازیانه یا شرّ او می ترسی و کارهای شنیعی درباره تو می کند. در این صورت بر سبیل مدارا و تقیه پشت سر او نماز بخوان.

در این روایت نیز نماز خواندن را مقید کرده است به صورتی که ناچاریم و مندوحه نداریم.

روایت سوم: وَ قَدْ رُوِّينَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ ۷ أَنَّهُ قَالَ: لَا تُصَلُّوا خَلْفَ نَاصِبٍ وَ لَا كَرَامَةَ إِلَّا أَنْ تَخَافُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تُشْهَرُوا وَ يُشَارَ إِلَيْكُمْ فَصَلُّوا فِي بُيُوتِكُمْ ثُمَّ صَلُّوا مَعَهُمْ وَ اجْعَلُوا صَلَاتَكُمْ‏ مَعَهُمْ تَطَوُّعاً [۵][۵].

امام باقر۷می فرمایند: پشت سر افراد ناصبی نماز نخوانید زیرا کرامتی ندارند. مگر اینکه بر جان خود بترسید که بر تشیع مشهور شوید در این صورت نمازتان را در خانه ی خود بخوانید سپس بروید و پشت سر آنها نیز در ظاهر نماز بخوانید و آن نمازی که پشت سر آنها می خوانید را استحبابی حساب کنید.

می بینیم که دلالت این روایات بر اجزاء (بعد از رفع تقیه)، مشروط به عدم مندوحه است.

نحوه جمع بین اخبار

مقتضای جمع عرفی بین اخبار قبلی با این اخبار که تقیه را مقید به عدم مندوحه می کند این است که این اخبار را حمل کنیم بر صورتی که در زمان تقیه، کاملا ممکن باشد که تقیه نکنیم بدون اینکه عمل واجب را به زمان رفع تقیه به تاخیر بیندازیم. پس این روایات چنین جاهایی را می گوید؛ که ما نیز شرط عدم مندوحه به این معنا را قبول داریم. در جایی که ما می توانیم عمل را طوری انجام دهیم که آنها وهم کنند که مثل آن ها انجام می دهیم، این کار را می کنیم. پس این روایات این مورد را می گویند.

مویّد: بعضی از روایات همین معنا را می رسانند؛

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ‏ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ۷ قَالَ: قُلْتُ إِنِّي أَدْخُلُ الْمَسْجِدَ وَ قَدْ صَلَّيْتُ فَأُصَلِّي مَعَهُمْ فَلَا أَحْتَسِبُ بِتِلْكَ الصَّلَاةِ قَالَ لَا بَأْسَ وَ أَمَّا أَنَا فَأُصَلِّي مَعَهُمْ وَ أُرِيهِمْ أَنِّي أَسْجُدُ وَ مَا أَسْجُدُ.[۶][۶]

عبید بن زراره می گوید به امام صادق ۷عرض کردم: در حالیکه نمازم را خوانده ام وارد مسجد می شوم و می بینم که اهل تسنن نماز می خوانند. من نیز با آنها نماز می خوانم. آیا می توانم این نماز را به حساب نیاورم. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد. اما من با آنها نماز می خوانم و به آنها چنین نشان می دهم که سجده می کنم در حالیکه سجده نمی کنم. (یعنی شکل سجده را نشان می دهم).

استاد^{حفظه الله}: شارع بخاطر مصالح مهمی که در تقیه وجود دارد به امر تقیه اهتمام جدی داشته و بیشتر از مسائل دیگر در آن وسعت داده است. لذا به مومنین امر کرده است که در مجامع آنها حضور داشته باشید، از مریض های آنها عیادت کنید و… تا شما را به عنوان شیعه رافضی نشناسند که منجر به اذیت شما و آسیب به عرض و مال و جان تان شود. پس نمی توان این اخبار فراوانی را که ظهور در عدم اعتبار مندوحه در تقیه دارند را نادیده بگیریم (به عبارت دیگر نمی توان ظهور اخباری را که عدم مندوحه را معتبر می دانند بر این دسته از روایات مقدم کرد). پس از ظاهر اخباری که عدم مندوحه را در تقیه معتبر می دانند رفع ید کرده و در ظاهر آنها تصرف می کنیم مثلا حمل بر استحباب می کنیم. پس تقیه به عنوان یک امر واقعی ثانوی وظیفه شیعه است چه مندوحه وجود داشته باشد و چه وجود نداشته باشد. لذا در روایت زید شحّام از امام صادق۷آمده است که:

وَ رَوَى عَنْهُ ۷ زَيْدٌ الشَّحَّامُ أَنَّهُ قَالَ: يَا زَيْدُ خَالِقُوا النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ صَلُّوا فِي مَسَاجِدِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَكُونُوا الْأَئِمَّةَ وَ الْمُؤَذِّنِينَ فَافْعَلُوا فَإِنَّكُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِيَّةُ رَحِمَ اللَّهُ جَعْفَراً مَا كَانَ أَحْسَنَ مَا يُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ وَ إِذَا تَرَكْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِيَّةُ فَعَلَ اللَّهُ بِجَعْفَرٍ[۷][۷] مَا كَانَ أَسْوَأَ مَا يُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ.[۸][۸]

حضرت می فرماید در مساجد آنها نماز بخوانید؛ از کجا می توان گفت که حضرت فقط در صورت ناچاری دستور به چنین کاری داده اند؟! بلکه چون تقیه در حفظ جان، مال و آبروی مومنین دخیل است حضرت حتی در فرض تمکن از عدم حضور امر به این موارد نموده اند.

نکته: البته باید این مساله را بپذیریم که اگر شخص بتواند در ظاهر طبق مذهب آنها عمل کرده و بتواند در همان صورت به مذهب حق خود عمل کند باید چنین کاری را انجام دهد. که در این صورت تقیه منتفی است و ما نیز چنین عدم مندوحه ای را که در روایات، تقیه را مشروط به آن کرده اند معتبر می دانیم.

 

______________

 

[۱][۹] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۳ ؛ ص۲۷۶ حدیث ۸۰۷

[۲][۱۰] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج‏۱۲ ؛ ص۲۵۸

[۳][۱۱]  في البحار زيادة: و ورعه.

[۴][۱۲] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج‏۶ ؛ ص۴۵۷

[۵][۱۳] دعائم الإسلام ؛ ج‏۱ ؛ ص۱۵۱

[۶][۱۴] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۳ ؛ ص۲۶۹ حدیث ۷۷۴-۹۴ و وسائل الشیعه؛ ج ۵؛ ص ۳۸۵ باب ۶ حدیث ۸

[۷][۱۵] يقال في الدعاء على الرجل: فعل اللّه بفلان و يعنون فعل اللّه به كذا و كذا، و الاختصار عند العرب دأب شايع و باب واسع( م ح ق) أقول: قوله« ما كان أحسن ما يؤدب و قوله« ما كان أسوأ» فعلا تعجب.

[۸][۱۶] من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏۱ ؛ ص۳۸۳ حدیث ۱۱۲۸ و وسائل الشیعه؛ ج۵ ؛ ص۴۷۷ ؛ حدیث ۱

 

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/09/10/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-54-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-10-%d8%a2%d8%b0%d8%b1-1399/

---