الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۶۱ درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: چهارشنبه ۱۹ آذر سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
تهیه و تنظیم: محمد صالح قفائی
جلسه ۶۱ درس خارج اصول (۱۹/۰۹/۹۹)
راه حل پنجم[۱] (که به ابن ادریس حلّی نسبت داده شده است): از مفهوم یکی از این دو قضیه، رفع ید کنیم؛ یعنی بگوییم یکی از این دو قضیه، مفهوم ندارد و دیگری مفهوم دارد. مثلاً «اذا خفی الأذان فقصّر»، مفهوم ندارد؛ ولی «اذا خفی الجدران فقصّر»، مفهوم دارد که در این صورت، تعارض برطرف می‌شود.
اشکال: اولاً شما به چه دلیل می‌گوئید که «اذا خفی الأذان فقصّر» مفهوم ندارد ولی «اذا خفی الجدران فقصّر» مفهوم دارد. این کار شما، ترجیح بلامرجح است. اگر این دو قضیه هر دو از معصوم علیه السلام صادر شده است، به چه دلیل شما می‌گوئید که در یکی تصرف کنیم و در دیگری نه؟! ثانیاً با این کار شما و بر فرض مفهوم نداشتن «اذا خفی الأذان فقصّر»، تعارض برطرف نمی‌شود؛ چون مفهوم «اذا خفی الجدران فقصّر» (یعنی هنگام دیده شدن جدران، قصر واجب نیست) با منطوق «اذا خفی الأذان فقصّر»، تعارض پیدا می‌کند.
تنبیه سوم: إذا تعدد الشرط و اتّحد الجزاء (تداخل اسباب و مسببات)
مقدمه اول: مرحوم آخوند عنوان این تنبیه را با عنوان تنبیه دوم (إذا تعدد الشرط و اتحّد الجزاء) مثل هم قرار داده است منتها وجه تمایز بین این دو تنبیه، غرض و جهت بحث قرار داده شده است و غایت و غرض از بیان تنبیه دوم، معالجه و رفع تعارض بین مفهوم هر قضیه با منطوق دیگری است؛ اما در این تنبیه غایت و غرض از بیان آن، بحث از تداخل اسباب در مقام تأثیر و عدم تداخل اسباب است، که اگر تداخل پیدا نکردند، به سراغ مسببات می‌رویم. بنابراین مرحوم آخوند، تنبیه دوم را بحث لفظی و تنبیه سوم را بحث عقلی قرار داده است. از این جهت در این تنبیه بحث عقلی است که بحث می‌کنیم که آیا هر سببی، مسبب مستقلی می‌خواهد یا نیاز به سبب مستقل نیست. مثلاً مولا یک دفعه فرموده است «اذا بُلت فتوضأ»، یعنی وقتی بول کردی باید وضو بگیری و یک دفعه می‌فرماید «اذا نمت فتوضأ»، یعنی وقتی خواب رفتی، باید وضو بگیری. آیا در اینجا هرکدام از بول و نوم، مسبب مستقلی می‌خواهد (یعنی دو تا ایجاب هستند و دو تا واجب می‌خواهند) یا اینکه هرکدام مسبب مستقلی نمی‌خواهد. آیا دو سبب با هم تداخل پیدا می‌کنند یا نه که این بحث یک بحث عقلی است. به فرض اینکه مسبب مستقلی بخواهند، یعنی اسباب با هم تداخل پیدا نکنند، در مقام امتثال مثلاً آیا می‌شود یک وضو بگیریم و مسبب تداخل پیدا کند برای نوم و بول یا اینکه مسبب‌ها هم نباید تداخل پیدا کنند؟!
اشکال: باید عنوان را تغییر دهیم و عنوان تنبیه سوم را «آیا تعدد شرط، عامل تداخل اسباب و مسببات می‌شود؟» قرار دهیم زیرا این دو تنبیه، جوهراً و ذاتاً با هم متغایر و متمایز هستند و نوبت به تمایز غرض و جهت نمی‌رسد.
______________
[۱] كفاية الأصول ( طبع آل البيت )، ص: ۲۰۲ (أنه إذا تعدد الشرط مثل إذا خفي الأذان فقصر و إذا خفي الجدران فقصر فبناء على ظهور الجملة الشرطية في المفهوم لا بد من التصرف و رفع اليد عن الظهور… و أما رفع اليد عن المفهوم في خصوص أحد الشرطين و بقاء الاخر على مفهومه فلا وجه لأن يصار إليه إلا بدليل آخر إلا أن يكون ما أبقى على المفهوم أظهر فتدبر جيدا.)
