جلسه ۶۳ درس خارج فقه استاد فاطمی ۲۳ آذر ۱۳۹۹

by مدیر مطالب سایت | آذر 23, 1399 5:36 ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۶۳ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۲۳ آذر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی تنبیهات قاعده تقیه

🔸 مواردی که تقیه کردن جایز نیست

۱. قتل و خونریزی

۲. شرب مسکر و متعه

۳. مس خفین

🔸 خروج این سه مورد خروج موضوعی و تخصصی است و الا اگر ضروری و اضطراری باشد تقیه در این سه مورد جایز است

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی^{حفظه اللّه}

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۶۳       ۲۳/۹/۹۹

مورد دوم: خونریزی و قتل

اگر تقیه کردن منجر به خونریزی و قتل شود، جائز نخواهد بود. برای مثال اگر کافر یا حاکم جائری امر به کشتن زید که شخص مومنی است بنماید و ما نیز علم داریم که اگر زید را نکشیم آن حاکم ما را خواهد کشت. در این صورت تقیه جائز نخواهد بود. زیرا تقیه برای حفظ خون مومنین تشریع شده است و بین افراد جامعه فرق یا اولویتی در کار نیست. پس تقیه تا زمانی جائز است که منجر به کشته شدن نفس محترم نشود. در این مورد روایات زیادی داریم از جمله:

روایت اول: أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ شُعَيْبٍ الْحَدَّادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ^{علیه السلام} قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِيَّةُ لِيُحْقَنَ بِهَا الدَّمُ فَإِذَا بَلَغَ الدَّمَ فَلَيْسَ تَقِيَّةٌ.[۱][۱]

سند روایت سند خوبی است. تقیه برای این تشریع شده است که خون حفظ شود. وقتی منجر به خونریزی شود تقیه ای در کار نیست.

روایت دوم: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ يَعْقُوبَ يَعْنِي ابْنَ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ‏ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ^{علیه السلام‏} لَمْ‏[۲][۲] تَبْقَ الْأَرْضُ إِلَّا وَ فِيهَا مِنَّا عَالِمٌ يَعْرِفُ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ قَالَ إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِيَّةُ لِيُحْقَنَ بِهَا الدَّمُ فَإِذَا بَلَغَتِ التَّقِيَّةُ الدَّمَ فَلَا تَقِيَّةَ… .[۳][۳]

زمین هیچگاه خالی نمی ماند مگر اینکه عالمی و حجتی از ما اهل بیت بر زمین حضور داشته باشد سپس می فرماید: تقیه برای این جعل شده است که خون حفظ شود. پس اگر تقیه کردن به حد خونریزی رسید تقیه ای در کار نخواهد بود.

استاد ^{حفظه الله} : قبلا نیز گفتیم که مساله ی تقیه، عقلانی است و صرفا تعبدی نمی باشد. عقل حکم می کند که اگر شخص در دو راهی اهم و مهم قرار گرفت باید مهم را فدای اهم نماید. بنابراین اگر تقیه کردن منجر به کشته شدن نفس محترم شود جائز نخواهد بود. البته طبق قاعده ی اهم و مهم ممکن است مواردی پیش بیاید از جمله اینکه امر دائر باشد بین کشته شدن امام معصوم ^{علیه السلام} و کشته شدن انسان معمولی؛ در این صورت می توان گفت برای حفظ جان امام معصوم ^{علیه السلام} تقیه جائز خواهد بود. لازم به ذکر است که این بحث تنها درباره ی دوران امر بین معصوم و غیر معصوم می باشد. البته این مطلب در کلام فقها مطرح نشده است.

مورد سوم، چهارم و پنجم: شرب خمر (یا شرب نبیذ)، مسح بر خفّین و متعه در حج

روایاتی داریم که در این سه مورد تقیه جائز نیست؛

روایت اول: وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عُمَرَ الْأَعْجَمِيِ‏ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ^{علیه السلام} فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ قَالَ: لَا دِينَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ وَ التَّقِيَّةُ فِي كُلِّ شَيْ‏ءٍ إِلَّا فِي النَّبِيذِ وَ الْمَسْحِ عَلَى الْخُفَّيْنِ.[۴][۴]

کسی که تقیه را رعایت نکند دین ندارد. در هر چیزی که تقیه لازم باشد باید تقیه کرد مگر در شراب و مسح کشیدن بر روی کفش و جوراب.

روایت دوم: وَ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِي مَسْحِ الْخُفَّيْنِ تَقِيَّةٌ فَقَالَ ثَلَاثَةٌ لَا أَتَّقِي فِيهِنَّ أَحَداً شُرْبُ الْمُسْكِرِ وَ مَسْحُ الْخُفَّيْنِ وَ مُتْعَةُ الْحَجِّ قَالَ زُرَارَةُ- وَ لَمْ يَقُلْ الْوَاجِبُ عَلَيْكُمْ أَنْ لَا تَتَّقُوا فِيهِنَّ أَحَداً.[۵][۵]

به امام ^{علیه السلام} عرض کردم که آیا در مسح خفّین تقیه هست؟ حضرت فرمود: بله، اما سه چیز است که من در آنها از هیچ کس تقیه نمی کنم. شرب مسکر، مسح بر خفّین و متعه در حج تمتع. در اینجا زرارة از کلام امام ^{علیه السلام} چنین استنباط کرده که حضرت نفرموده است که شما از این سه چیز تقیه نکنید بلکه فرموده است من تقیه نمی کنم.

استاد ^{حفظه الله} : به نظر می آید که تقیه کردن در این سه چیز، موضوعا منتفی است. زیرا تقیه برای حفظ نفوس تشریع شده است. ولی در این چند مورد که قرآن کریم صراحتا حکم آنها را بیان کرده است خطری برای کسی وجود ندارد. برای مثال در مساله ی متعه ی حج، در سوره بقره آیه ۱۹۶ چنین داریم که: «…فَإِذا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَج…»؛ این آیه دلیل بر این است بین عمره و حج، متعه و التذاذ جنسی از همسر چنانچه همراهش باشد یا متعه ای که انجام داده جائز است.

بنابراین نفی تقیه در این موارد از باب تخصّص بوده و خروج موضوعی می باشد. پس برداشت جناب زرارة صحیح نیست. لذا به نظر می آید که این حکم عدم تقیه، اختصاص به امام معصوم ^{علیه السلام} ندارد.

روایت سوم: لَيْسَ فِي شُرْبِ الْمُسْكِرِ وَ الْمَسْحِ عَلَى الْخُفَّيْنِ تَقِيَّة.[۶][۶]

امیرالمومنین ^{علیه السلام} فرمودند: در شرب مسکر و مسح بر خفّین تقیه ای در کار نیست؛

زیرا حکم آنها در آیات قرآن کریم به روشنی بیان شده است و شخص می تواند برای این کارها دلیل بیاورد.

نکته: گاهی فضای جامعه به گونه ای است که نمی توان این سه مورد را ترک کرد. برای مثال در جامعه ای حاکم جائر مصرّ به انجام این موارد می باشد. حال اگر مومنی امر او را رعایت نکند منجر به کشته شدن او خواهد شد. در این صورت باید تقیه کند. حتی در روایات نیز به این مطلب اشاره شده است که در حال اضطرار می توان در این سه چیز تقیه کرد.

عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي الْوَرْدِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ^{علیه السلام} اِنَّ أَبَا ظَبْيَانَ حَدَّثَنِي أَنَّهُ رَأَى عَلِيّاً ^{علیه السلام} أَرَاقَ الْمَاءَ ثُمَّ مَسَحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ فَقَالَ كَذَبَ أَبُو ظَبْيَانَ أَمَا بَلَغَكُمْ قَوْلُ عَلِيٍّ ^{علیه السلام} فِيكُمْ سَبَقَ الْكِتَابُ الْخُفَّيْنِ فَقُلْتُ هَلْ فِيهَا رُخْصَةٌ فَقَالَ لَا إِلَّا مِنْ عَدُوٍّ تَتَّقِيهِ أَوْ ثَلْجٍ تَخَافُ عَلَى رِجْلَيْك‏.[۷][۷]

به امام باقر ^{علیه السلام} عرض کردم که اباظبیان به من روایت کرد که خودم دیدم حضرت علی ^{علیه السلام} بر خفّین مسح کرد. سپس امام باقر ^{علیه السلام} فرمود: خدا اباظبیان را لعنت کند. او دروغ گفته است. آیا قول علی ^{علیه السلام} به شما نرسیده است که فرمود: کتاب بر مسح بر خفّین، سبقت گرفته است؛ و لذا دیگر بحث از مسح بر خفّین در کار نخواهد بود. باز عرض کردم: آیا در مساله مسح بر خفّین رخصت هست که ما خفّین را مسح کنیم؟ حضرت فرمودند: خیر، در اینجا تقیه نکنید مگر در صورتی که دشمنی باشد که نظر خود را تحمیل کند و برای شخص حال اضطرار پیش بیاید. یا سرما به قدری زیاد باشد که اگر کفش یا جوراب را در بیاورید پا به شدت آسیب ببیند. در این صورت تقیه کردن اشکال ندارد.

______________

[۱][۸] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۲۰ حدیث ۱۶ و تهذیب الاحکام؛ ج۶؛ ص ۱۷۲؛ باب نوادر  ح۳۳۵

[۲][۹] في المصدر- لن.

[۳][۱۰] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۳۴ ح۲

[۴][۱۱] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۱۵ ؛ حدیث ۳

[۵][۱۲] وسائل الشيعة، ج‏۱۶، ص: ۲۱۵ ؛ حدیث ۵

[۶][۱۳] الخصال ؛ ج‏۲ ؛ ص۶۱۴

[۷][۱۴] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‏۱ ؛ ص۳۶۲ ، ح ۱۰۹۲

 

Source URL: http://ostadfatemi.com/1399/09/23/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-63-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-23-%d8%a2%d8%b0%d8%b1-1399/

---