الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۶۴ درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: دوشنبه ۲۴ آذر سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
تهیه و تنظیم: محمد صالح قفائی
جلسه ۶۴ درس خارج اصول (۲۴/۰۹/۹۹)
در جلسهٔ قبل گذشت که چون نمی‌شود به هر دو ظهور (ظهور شرط و ظهور جزاء) عمل کرد، باید در یکی تصرف کرد:
قائلین به تداخل: به دو دلیل، باید در ظهور شرط تصرف کرد که بیان شد.
قائلین به عدم تداخل: به دو دلیل، باید در ظهور جزاء تصرف کرد:
دلیل اول: متعلق دو جزاء، اگرچه صورتاً مثل هم هستند اما در حقیقت، متعدد هستند؛ بنابراین اجتماع مثلین لازم نمی‌آید. یعنی اگر شرط دو تا باشد، جزاء هم دو تا است (شبیه دو رکعت نماز واجب صبح و دو رکعت نماز نافلهٔ صبح که صورتاً مثل هم هستند اما دو حقیقت تفکیک شده هستند)؛ بنابراین وضو برای نوم، غیر از وضو برای بول است و باید دو وضو گرفته شود و هر چند که این دو وضو، صورتاً مثل هم هستند اما در معنا، متعدد هستند و اجتماع مثلین پیش نمی‌آید و شرط هم دلالت بر حدوث عند الحدوث می‌کند.
دلیل دوم: به راحتی به جزاء قیدی اضافه می‌کنیم. تعدد شرط، قرینه می‌شود که می‌توانیم به جزاء، قید اضافه کنیم. مثلاً «إذا نمت فتوضأ» و «إذا بلت فتوضأ مرةً اُخری» که در این صورت هم، دیگر اجتماع مثلین پیش نمی‌آید. پس موضوع بر وجوب اول، همان طبیعت وضو است، ولی موضوع بر وجوب دوم، فرد دیگری از آن طبیعت وضو است.
مرحوم آخوند[۱] و مرحوم شیخ اعظم انصاری: در مانحن‌فیه اصلاً دو ظهور وجود ندارد که بگوئیم با هم تعارض پیدا می‌کنند. به عبارتی، ظهور در شرط که به دلالت لفظیهٔ وضعیه بر حدوث عند الحدوث دلالت می‌کند، قرینه می‌شود بر اینکه اگر یک طبیعت بخواهد متعلق دو حکم قرار بگیرد، غیر ممکن است و ظهوری در جزاء به وجود نمی‌آید که بخواهد اجتماع مثلین پیش بیاید؛ بلکه این ظهور شرط، قرینه می‌شود بر اینکه در جزاء، باید قیدی را اضافه کرد: «إذا نمت فتوضأ» و «إذا بلت فتوضأ مرةً اُخری». در صورتی جزاء ظهور دارد که اطلاق و مقدمات حکمت، کامل باشد و قرینه‌ای بر عدم ظهور آن، وجود نداشته باشد؛ در حالی که در مانحن‌فیه، خود تعدد شرط، قرینه است برای عدم ظهور جزاء و اینکه چون دو شرط است، دو جزای جداگانه می‌خواهد. بنابراین نیازی به تصرف در جزاء وجود ندارد و ظهور جزاء، خود به خود مندفع می‌شود و به برکت دلالت لفظیهٔ وضعیهٔ شرط، اطلاقی برای دلالت جزاء، درست نمی‌شود.
______________
[۱] كفاية الأصول ( طبع آل البيت )، ص۲۰۴ (و بالجملة لا دوران بين ظهور الجملة في حدوث الجزاء و ظهور الإطلاق ضرورة أن ظهور الإطلاق يكون معلقا على عدم البيان و ظهورها في ذلك صالح لأن يكون بيانا فلا ظهور له مع ظهورها فلا يلزم على القول بعدم التداخل تصرف أصلا بخلاف القول بالتداخل كما لا يخفى)
