سید احمد فاطمی

جلسه ۶۶ درس خارج فقه استاد فاطمی ۲۹ آذر ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۶۶ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: شنبه ۲۹ آذر سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بررسی تنبیهات قاعده تقیه

🔸 روایات داله بر وجوب و جواز اظهار شرک و کفر

🔸 تقیه برای حفظ جان و مال خود و دیگر مؤمنين

🔸 تعارض این روایات با روایات داله بر عدم جواز اظهار برائت برای حفظ جان تقیةً و طریق جمع بین این روایات متعارض

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمیحفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۶۶       ۲۹/۹/۹۹

روایت هفتم: أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ الطَّبْرِسِيُّ فِي الْإِحْتِجَاجِ‏ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ‏ فِي احْتِجَاجِهِ عَلَى بَعْضِ الْيُونَانِ قَالَ وَ آمُرُكَ أَنْ تَصُونَ دِينَكَ وَ عِلْمَنَا الَّذِي أَوْدَعْنَاكَ فَلَا تُبْدِ عُلُومَنَا لِمَنْ يُقَابِلُهَا بِالْعِنَادِ وَ لَا تُفْشِ سِرَّنَا إِلَى مَنْ يُشَنِّعُ عَلَيْنَا وَ آمُرُكَ أَنْ تَسْتَعْمِلَ التَّقِيَّةَ فِي دِينِكَ فَإِنَّ اللَّهَ يَقُولُ‏ لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْ‏ءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً[۱]– وَ قَدْ أَذِنْتُ لَكُمْ فِي تَفْضِيلِ أَعْدَائِنَا إِنْ أَلْجَأَكَ الْخَوْفُ إِلَيْهِ وَ فِي إِظْهَارِ الْبَرَاءَةِ إِنْ حَمَلَكَ الْوَجَلُ عَلَيْهِ وَ فِي تَرْكِ الصَّلَوَاتِ‏[۲] الْمَكْتُوبَاتِ إِنْ خَشِيتَ عَلَى حُشَاشَةِ[۳] نَفْسِكَ الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ فَإِنَّ تَفْضِيلَكَ أَعْدَاءَنَا عِنْدَ خَوْفِكَ لَا يَنْفَعُهُمْ وَ لَا يَضُرُّنَا وَ إِنَّ إِظْهَارَكَ بَرَاءَتَكَ مِنَّا عِنْدَ تَقِيَّتِكَ لَا يَقْدَحُ فِينَا وَ لَا يَنْقُصُنَا وَ لَئِنْ تَبْرَأْ مِنَّا سَاعَةً بِلِسَانِكَ وَ أَنْتَ مُوَالٍ لَنَا بِجَنَانِكَ لِتُبْقِيَ عَلَى نَفْسِكَ رُوحَهَا الَّتِي بِهَا قِوَامُهَا وَ مَالَهَا الَّذِي بِهِ قِيَامُهَا وَ جَاهَهَا الَّذِي بِهِ تَمَسُّكُهَا وَ تَصُونَ مَنْ عُرِفَ بِذَلِكَ أَوْلِيَاءَنَا وَ إِخْوَانَنَا فَإِنَّ ذَلِكَ أَفْضَلُ مِنْ أَنْ تَتَعَرَّضَ لِلْهَلَاكِ وَ تَنْقَطِعَ بِهِ عَنْ عَمَلٍ فِي الدِّينِ وَ صَلَاحِ إِخْوَانِكَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِيَّاكَ ثُمَّ إِيَّاكَ أَنْ تَتْرُكَ التَّقِيَّةَ الَّتِي أَمَرْتُكَ بِهَا فَإِنَّكَ شَائِطٌ بِدَمِكَ وَ دِمَاءِ إِخْوَانِكَ مُعَرِّضٌ لِنِعْمَتِكَ وَ نِعْمَتِهِمْ لِلزَّوَالِ مُذِلٌّ لَهُمْ فِي أَيْدِي أَعْدَاءِ دِينِ اللَّهِ وَ قَدْ أَمَرَكَ اللَّهُ بِإِعْزَازِهِمْ فَإِنَّكَ إِنْ خَالَفْتَ وَصِيَّتِي كَانَ ضَرَرُكَ عَلَى إِخْوَانِكَ وَ نَفْسِكَ أَشَدَّ مِنْ ضَرَرِ النَّاصِبِ لَنَا الْكَافِرِ بِنَا.[۴]

روستایی در شامات بود به نام یونان؛ شیعه ای از امیرالمومنین علیه السلام سوال می کند و حضرت پاسخ می دهند که… باید تقیه کنی… نباید مومنی، کافران را به عنوان دوست خود انتخاب کنند که اگر کسی چنین کاری بکند و با کفار دوست صمیمی شود، از مسلمانی و اسلام خارج می شود. مگر در صورتی که این کار از باب تقیه باشد. امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: اگر ترس شما را وادار به انکار کرد، من به شما اذن دادم که دشمنان ما را بر ما برتری بدهید، حتی می توانید اظهار برائت کنید. شما در صورت ترس از کشته شدن نیز می توانید نمازهای واجب را ترک کنید. حضرت از اینجا علت را بیان می کنند که اگر شما دشمنان ما را بر ما برتری بدهید و برای حفظ جان، آنها را در ظاهر بهتر از ما قلمداد کنید، به دشمنان ما سودی نداشته و به ما نیز ضرری نمی رساند؛ اگر در حالیکه نزد آنها هستی از ما برائت بجویی ولی در قلب خود، ما را سرپرست و امام می دانی، و با این تقیه، جان و مال و موقعیت خود را حفظ کرده و خدمتگزار اولیاء ما باشی، این کار تو فضیلت بیشتری دارد از اینکه جان خود را در خطر قرار دهی و کشته شوی؛ برحذر می دارم، برحذر می دارم تو را !! از اینکه تقیه ای را که به تو امر کردم ترک کنی. زیرا در غیر این صورت در خون خود خواهی غلطید و جان برادران خود را در معرض خطر قرار خواهی داد. و آنها را در چنگال دشمنان دین، ذلیل خواهی کرد. در حالیکه خداوند به تو امر کرده است که آنها را عزیز کنی. پس اگر با این وصیّت من مخالفت کنی، ضرری که به خود و برادران دینی خود می رسانی شدیدتر از ضرر یک ناصبی و کافر حساب می شود.

این روایت از نظر دلالت روشن بوده و دلالت بر وجوب تقیه دارد. البته روایت از لحاظ سندی، مشکل داشته و مرسل می باشد. زیرا مرحوم طبرسی این روایت را بدون ذکر سند و مستقیم از امیرالمومنین علیه السلام نقل می کند. هرچند این روایت در تفسیر قمی نیز نقل شده است. لذا برخی از بزرگان فرموده اند که چون در این تفسیر نقل شده مشکل سند را برطرف می کند. لکن در تفسیر قمی (منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام ) نیز اشکال وجود دارد. لذا مشکل سندی به قوت خود باقی است.

روایات دال بر تفصیل بین سبّ و برائت

ما در مجموع روایاتی داریم که دلالت بر جواز ترک تقیه و کشته شدن در راه ولایت اهل بیت علیهم السلام می کنند. البته این دسته از روایات با روایات وجوب تقیه که مستفیض و در حد تواتر هستند، تعارض می کنند. روایت وجوب تقیه بر این دسته از روایات برتری دارند. لذا راه جمع بین روایاتی که دلالت بر وجوب تقیه دارند با روایاتی که دلالت بر جواز ترک تقیه دارند این است که قائل به تفصیل شویم (که به زودی بیان می کنیم).

تعداد زیادی روایت داریم که بین سبّ و برائت تفصیل داده است (جواز سب و عدم جواز برائت).

ابتدا چند روایت از این روایات را بیان کرده و سپس راه جمع را خواهیم گفت.

روایت اول: الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِيُّ فِي مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ‏ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْجِعَابِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا بْنِ شَيْبَانَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُسْلِمٍ‏ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ‏سَتُدْعَوْنَ إِلَى سَبِّي فَسُبُّونِي وَ تُدْعَوْنَ إِلَى الْبَرَاءَةِ مِنِّي فَمُدُّوا الرِّقَابَ فَإِنِّي عَلَى الْفِطْرَةِ.[۵]

امیرالمومنین علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما به زودی به سبّ کردن من دعوت می شوید! مرا سبّ کرده و جان خود را حفظ کنید. و به برائت کردن از من نیز دعوت می شوید! اگر با برائت نجستن از من، گردن خود را نیز از دست بدهید اشکالی ندارد؛ زیرا من بر اساس فطرت الهی هیچگاه شرک نورزیدم و مومن بودم.

این یک روایتی است که بین سبّ و برائت تفصیل داده است. که تقیه را در سبّ جائز دانسته ولی از برائت منع می کند.

روایت دوم: وَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هِلَالِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَفَّارِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَلِيٍّ الدِّعْبِلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَلِيٍّ أَخِي دِعْبِلِ بْنِ عَلِيٍّ الْخُزَاعِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّكُمْ سَتُعْرَضُونَ عَلَى سَبِّي فَإِنْ خِفْتُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ فَسُبُّونِي أَلَا وَ إِنَّكُمْ سَتُعْرَضُونَ عَلَى الْبَرَاءَةِ مِنِّي فَلَا تَفْعَلُوا فَإِنِّي عَلَى الْفِطْرَةِ.[۶]

شما در معرض سبّ کردن من قرار می گیرید! اگر از کشته شدن می ترسید مرا سبّ کنید. آگاه باشید که بزودی در معرض برائت جستن از من نیز قرار می گیرید! اما شما نباید این کار را بکنید. زیرا من بر اساس فطرت الهی زندگی کرده ام.

در این روایت نیز تفصیل داده شده و برائت جستن از امیرالمومنین علیه السلام  را حتی در فرض کشته شدن شخص، حرام می داند.

روایت سوم: مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الرَّضِيُّ فِي نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ سَيَظْهَرُ عَلَيْكُمْ بَعْدِي رَجُلٌ رَحْبُ الْبُلْعُومِ مُنْدَحِقُ الْبَطْنِ‏ يَأْكُلُ مَا يَجِدُ وَ يَطْلُبُ مَا لَا يَجِدُ فَاقْتُلُوهُ وَ لَنْ تَقْتُلُوهُ أَلَا وَ إِنَّهُ سَيَأْمُرُكُمْ بِسَبِّي وَ الْبَرَاءَةِ مِنِّي فَأَمَّا السَّبُّ فَسُبُّونِي فَإِنَّهُ لِي زَكَاةٌ وَ لَكُمْ نَجَاةٌ وَ أَمَّا الْبَرَاءَةُ فَلَا تَتَبَرَّءُوا مِنِّي فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ.[۷]

آگاه باشید که بزودی پس از من، کسی بر شما ظاهر خواهد شد که شخصی شکم باره و پر خور است. هر آنچه را که می یابد می خورد و هر آنچه را که نمی یابد طلب می کند تا بخورد. بکشید او را؛ البته شما هرگز او را نمی کشید بلکه بر شما مسلط می شود. و بزودی امر می کند که مرا سبّ کرده و از من برائت بجویید. در این صورت مرا سبّ کنید که این عامل رشد معنوی من و نجات شما است. اما از من برائت نجویید. فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ.

مشاهده می شود که در این دسته از روایات سبّ کردن اشکال ندارد اما برائت را اجازه نمی دهند. در حالیکه روایات دسته اول، مطلق ابراز کلمه ی کفر و شرک را تجویز می کردند. چگونگی جمع کردن بین این دو دسته از روایات را در جلسه ی بعد بیان خواهیم کرد.

______________

[۱] آل عمران ۳- ۲۸.

[۲] المراد ترك ما زاد على الايماء، لما تقدم في صلاة الخوف و غيره(منه قده).

[۳] الحشاشة- بقية الروح( الصحاح حشش الصحاح ۳- ۱۰۰۲).

[۴] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۲۸ ؛ ح ۱۱

[۵] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۲۷ ؛ ح ۸

[۶] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۲۸ ؛ ح ۹

[۷] وسائل الشيعة ؛ ج‏۱۶ ؛ ص۲۲۸ ؛ ح ۱۰