بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۷۱ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: یکشنبه ۷ دی سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج فقه:
🔸 ادامه بررسی تنبیهات قاعده تقیه
🔸 آن موارد تقیه که صرفاً برای حفظ وحدت و حسن معاشرت هست (مثل اقتداء به نماز جماعت آنها) و نه برای حفظ جان، مال و دفع خوف و خطر، آیا مجزی از اعاده در وقت و قضاء در خارج از وقت هست؟
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
تقریر خارج فقه استاد فاطمی حفظه اللّه
تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو
جلسه ۷۱ ۷/۱۰/۹۹
حکم تقیه تحبیبی
گاهی در نماز هایی که می خوانیم بحث خوف نیست بلکه تحبیبا و برای حفظ وحدت در جماعات آنها شرکت می کنیم. آیا می توان به چنین عمل تقیه ای اکتفا کرده و آن عمل را اعاده یا قضا نکرد؟!
اخبار فراوانی بر رجحان این عمل وجود دارد که آن را تاکید کرده اند. بلکه می توان ادعای تواتر این اخبار را کرد. منتهی بحث در این است که آیا شخص می تواند نیت اقتدا کند یا اینکه باید منفردا نماز بخواند ولی در افعال با آنها هماهنگ باشد. مثلا در رکوع رفتن و… بخاطر حفظ وحدت با آنها هماهنگ شود؟ و اگر قائل به اقتدا شدیم، آیا می توان گفت چنین نمازی مجزی است؟
روایات دالّ بر اجزاء
از اخبار مستفیضه بلکه متواتر، چنین استفاده می شود که شرکت کردن در جماعات آنها مطلوب است تا شخص متهم به ایجاد اختلاف و بی اعتنایی به نماز و… نشود.
روایت اول: وَ رَوَى عَنْهُ علیه السلام زَيْدٌ الشَّحَّامُ أَنَّهُ قَالَ: يَا زَيْدُ خَالِقُوا النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ صَلُّوا فِي مَسَاجِدِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَكُونُوا الْأَئِمَّةَ وَ الْمُؤَذِّنِينَ فَافْعَلُوا فَإِنَّكُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِيَّةُ رَحِمَ اللَّهُ جَعْفَراً مَا كَانَ أَحْسَنَ مَا يُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ وَ إِذَا تَرَكْتُمْ ذَلِكَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِيَّةُ فَعَلَ اللَّهُ بِجَعْفَرٍ[۱] مَا كَانَ أَسْوَأَ مَا يُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ.[۲]
با مردم (که در آن زمان اکثریت، اهل سنت بودند) رفت و آمد کرده، حسن خلق از خود نشان دهید. در مساجد آنها نماز بخوانید. (چطور باید نماز خواند؟ مراد حضرت نمی تواند این باشد که بروید در مساجد آنها و در گوشه ای از مسجد نماز خود را بخوانید. زیرا چنین عملی خلاف وحدت خواهد بود. پس منظور حضرت این است که مثل آنها نماز بخوانید.) از مریض های آنها عیادت کنید. در تشییع جنازه ی آنها شرکت کنید. اگر توانایی امام جماعت شدن و اذان گو شدن برای آنها را داشتید این کار را انجام دهید. زیرا اگر این کار ها را انجام دهید در رابطه با شما می گویند که اینها از اصحاب جعفر صادق علیه السلام هستند. خدا جعفر علیه السلام را غریق رحمت کند که این گونه اصحاب خود را مودب تربیت کرده است. اما اگر این کارها را نکنید، می گویند اینها از اصحاب جعفر علیه السلام هستند و مرا نفرین می کنند که چه اصحاب بی ادبی تربیت کرده است.
روایت دوم: سَأَلْتُهُ إِنَّ لِي جِيرَاناً بَعْضُهُمْ يَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ وَ بَعْضُهُمْ لَا يَعْرِفُ وَ قَدْ سَأَلُونِي أُؤَذِّنُ لَهُمْ وَ أُصَلِّي بِهِمْ فَخِفْتُ أَنْ لَا يَكُونَ ذَلِكَ مُوَسَّعاً لِي فَقَالَ أَذِّنْ لَهُمْ وَ صَلِّ بِهِمْ وَ تَحَرَّ الْأَوْقَاتِ.[۳]
جابر جوفی از امام صادق علیه السلام می پرسد که من همسایه هایی دارم که از من خواسته اند امام جماعت آنها باشم اما ترسیدم که برای انجام چنین کاری مجاز نباشم. حضرت فرمودند: برای آنها اذان بگو و نماز بخوان، و اوقات را به خوبی مراعات کن.
با توجه به روایات مشاهده می شود که حضرت دستور به شرکت در نماز جماعت آنها را می دهد. لذا اصل شرکت در نماز جماعت کاملا مورد تاکید قرار گرفته است. و به نظر می آید که اطلاق مقامی دلالت بر اجزاء می کند زیرا حضرت می توانست بگوید نماز جماعت خوانده سپس اعاده کنید.
روایت سوم: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَانَ كَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ.[۴]
کسی که اقتدا کرده و در صف اول با آنها نماز بخواند گویا پشت سر رسول الله صلّی الله علیه و آله در صف اول نماز خوانده است…
روایت چهارم: وَ عَنْهُ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْمُثَنَّى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا إِسْحَاقُ أَ تُصَلِّي مَعَهُمْ فِي الْمَسْجِدِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّيَ مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ.[۵]
یا اسحاق آیا با آنها در مسجد نماز می خوانی؟ عرض کردم بله فرمود با آنها نماز بخوان حقیقت این است که کسی که در صف اول با آنها نماز بخواند مثل این است که با شمشیر آخته در راه خدا جهاد می کند.
روشن است که چنین نماز خواندنی باعث وحدت و شوکت اسلامی می شود.
پس این روایات ظهور در این دارند که نماز هایی که با آنها خوانده شده نیاز به اعاده ندارد مگر اینکه دلیل خارجی باشد.
روایت پنجم: أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ فِي الْمَحَاسِنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَى أَكْتَافِكُمْ فَتَذِلُّوا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ فِي كِتَابِهِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً[۶]– ثُمَّ قَالَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ اشْهَدُوا لَهُمْ وَ عَلَيْهِمْ وَ صَلُّوا مَعَهُمْ فِي مَسَاجِدِهِمْ الْحَدِيثَ.[۷]
از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: شما را به تقوای الهی توصیه می کنم… و با مردم به نیکی سخن بگویید؛ از مریض های آنها عیادت کنید و… .
روایت ششم: عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: صَلَّى حَسَنٌ وَ حُسَيْنٌ خَلْفَ مَرْوَانَ وَ نَحْنُ نُصَلِّي مَعَهُمْ.[۸]
امام حسن و امام حسین علیهما السلام پشت سر مروان نماز خواندند، ما هم پشت سر آنها نماز می خوانیم.
روایت هفتم: أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى فِي نَوَادِرِهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُنَاكَحَتِهِمْ وَ الصَّلَاةِ خَلْفَهُمْ فَقَالَ هَذَا أَمْرٌ شَدِيدٌ لَنْ تَسْتَطِيعُوا ذَاكَ قَدْ أَنْكَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله وَ صَلَّى عَلِيٌّ علیه السلام وَرَاءَهُمْ.[۹]
از امام صادق علیه السلام درباره حکم ازدواج کردن با آنها و پشت سرشان نماز خواندن سوال کردم که فرمودند: این امری بسیار شدید است که شما هرگز توان آن را ندارید. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله با آنها وصلت کرده و از آنها زنانی را به همسری می گرفت و حضرت علی علیه السلام نیز پشت سر آنها نماز خواند.
روایت هشتم: وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِذَا صَلَّيْتَ مَعَهُمْ غُفِرَ لَكَ بِعَدَدِ مَنْ خَالَفَكَ.[۱۰]
اگر شما با آنها نماز بخوانی خداوند گناهان تو را به تعداد کسانی که با شما مخالفت می کنند، می بخشد.
در هر صورت این روایات دلالت بر اصل جواز بلکه دلالت بر اجزاء نیز می کنند.
روایات دالّ بر عدم اجزاء
در مقابل روایاتی که تاکنون بیان شد، روایاتی هستند که دلالت بر خواندن نماز قبل یا بعد از شرکت در جماعات آنها دارند، که بر عدم اجزاء دلالت دارند. که در جلسه ی بعد به آنها خواهیم پرداخت.
______________
[۱] يقال في الدعاء على الرجل: فعل اللّه بفلان و يعنون فعل اللّه به كذا و كذا، و الاختصار عند العرب دأب شايع و باب واسع( م ح ق) أقول: قوله« ما كان أحسن ما يؤدب و قوله« ما كان أسوأ» فعلا تعجب.
[۲] من لا يحضره الفقيه ؛ ج۱ ؛ ص۳۸۳ حدیث ۱۱۲۸ و وسائل الشیعه؛ ج۵ ؛ ص۴۷۷ ؛ حدیث ۱
[۳] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۴۳۰
[۴] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۲۹۹ ؛ حدیث ۱
[۵] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۳۰۱ ؛ حدیث ۷
[۶] البقرة ۲- ۸۳.
[۷] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۳۰۱ ؛ حدیث ۸
[۸] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۳۰۱ ؛ حدیث ۹
[۹] وسائل الشيعة ؛ ج۸ ؛ ص۳۰۱ ؛ حدیث ۱۰
[۱۰] من لا يحضره الفقيه ؛ ج۱ ؛ ص۴۰۷
