سید احمد فاطمی

جلسه ۸۹ درس خارج فقه استاد فاطمی ۲ اسفند ۱۳۹۹

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۸۹ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: شنبه ۲ اسفند سال ۱۳۹۹

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بحث استدلال بر قاعده کل کافر نجس

🔸 دلالت روایات مختلف و متعدد بر نجاست کفار

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمیحفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۸۹     ۲/۱۲/۹۹

بررسی روایت دوم: حضرت فرمودند اگر یکی از اهل کتاب با شما دست داد دست خود را بشوی. به روشنی دلالت دارد بر نجاست کفار که حداقل دست یکی از دو نفر رطوبت داشته است.

ممکن است کسی بگوید که امر حضرت بر شستن دستها بخاطر نجاست عرضیه بوده باشد. مثل اینکه آنها برخی از نجاسات را مثل خوک نجس نمی دانند در حالیکه ما آن را نجس می دانیم بخاطر همین فرموده است فاغسل یدک. این احتمال ضعیفی است. زیرا آنچه که در نظر عرف ارتکاز دارد در جایی است که نجس تاثیر می گذارد و چیز دیگری را بخاطر رطوبت نجس می کند. از این کشف می شود که خود مصافحه بالید عامل تنجس و نجاست ید می باشد. زیرا هیچ توجهی نسبت به نجاست عرضیه به ذهن نمی آید لذا کافر نجس است هرچند نجاست عرضیه در میان نباشد. و به بیانی سائل بطور مطلق درباره نجاست کافر می پرسد.

بررسی روایت سوم: از ظروف اهل ذمه و مجوس پرسیده شده بود که آیا می توان در ظروف آنها غذا خورد؟ حضرت در پاسخ فرموده بودند در ظرف های آنها غذا نخورید. هم چنین از طعامی که خود آنها طبخ کرده اند نخورید و در ظروفی که در آن شرب خمر می کند نیز چیزی نخورید.

حضرت سه جمله فرموده اند که به طور مستقل استعمال شده اند و عطف تفسیری یکدیگر نیستند. و اینکه حضرت فرمودند «لا تاکلوا فی آنیتهم» اطلاق داشته و دلالت بر نجاست آنها می کند. و همینطور فرمایش حضرت که فرمودند «لا تاکلوا من طعامهم الذی یطبخون» بر همان دلالت دارد. بنابراین این ممنوعیتی که در کلام حضرت وجود دارد و نجاست ذاتی که آنها دارند و سرایت به ظروف یا طبخ می کند مورد نظر بوده است وگرنه در ظرفی که شرب خمر می کنند نجاست آن معلوم است و نیاز به سوال ندارد. لذا این دو جمله اطلاق داشته و نجاست ذاتیه اهل کتاب از آن آنآیییاستفاده می شود.

بررسی روایت چهارم: حضرت در پاسخ به سوال راوی که پرسید آیا مجوسی را بر سفره خود دعوت کنم فرمودند من با مجوسی هم غذا نمی شوم. به نوعی فرمودند اگر می خواهید دعوت کرده، ظرف جداگانه ای بدهید تا غذا بخورد اما من با مجوسی غذا نمی خورم. و کراهت دارم چیزی را بر شما حرام کنم در حالیکه آن را در شهرهای خود انجام می دهید.

از این عبارت چه فهمیده می شود؟

امکان دارد کسی بگوید که مراد حضرت از اینکه من با مجوسی هم غذا نمی شوم کراهت است نه حرمت؛ لذا دال بر حرمت نمی شود تا کشف نجاست شود. لکن از جمله بعد حضرت می توان حرمت را فهمید. حضرت فرمودند «اکره ان احرم علیکم ما تصنعوا فی بلادکم»؛ که اشاره به این دارد که هرچند حکم واقعی حرمت است اما من کراهت دارم که این را به شما بگویم زیرا در بلاد خودتان گرفتار آن هستند. البته ممکن است کسی بگوید این مطلب اشاره به حرمت دارد ولی ظهور در حرمت ندارد.

در هر صورت روایت چهارم دچار ضعف دلالت است.

بررسی روایت پنجم: از هم غذا شدن با مجوس در یک ظرف و خوابیدن در یک فراش و مصافحه کردن با او سوال شده است که حضرت فرمودند این کار را نکن.

برداشت نوع فقها از این روایت نجاست مجوسی است. زیرا «لا» ظهور در حرمت دارد. منتهی با اجماع مرکب می توان نجاست یهودی و نصرانی را ثابت کرد.

بررسی روایت ششم: سیاق این روایت تقریبا مثل روایت قبلی است و دلالت بر نجاست یهودی و نصرانی دارد.

پس برخی از این روایات کاملا ظهور در نجاست اهل  کتاب داشتند و برخی دیگر هرچند ظهور در نجاست نداشتند اما بر طهارت آنها نیز دلالت نمی کردند.

برخی از فقها به آیه مبارکه ذیل استدلال کرده اند:

«كَذلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ» [۱]

(البته این آیه دلالت بر نجاست آنها ندارد اما مورد استدلال قرار گرفته است).

خداوند رجس را بر کسانی که ایمان ندارند قرار می دهد.

گفته اند که این آیه دلالت بر نجاست کفار و اهل کتاب می کند. زیرا رجس همان نجاست است. در قرآن مجید «لا یومنون» بر مطلق کفار اطلاق می شود. کفاری که به نبی اسلام ایمان نیاورده باشند چه اهل کتاب باشند و چه غیر اهل کتاب. منتهی نوع مفسرین رجس را به معنای عقاب و عذاب معنا کرده اند و بحثی از طهارت و نجاست نیست. لذا اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال. بعلاوه اینکه لفظ رجس فی حد نفسه در نجاست خبثیه ظهور ندارد بلکه نجاست باطنی را می گوید. لذا آیه نمی تواند دال بر نجاست اهل کتاب باشد.

تا اینجا روایاتی را مطرح کردیم. البته روایات فراوانی مورد استدلال قرار گرفته است از جمله این روایت:

روایت هفتم: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ النَّصْرَانِيِّ- يَغْتَسِلُ مَعَ الْمُسْلِمِ فِي الْحَمَّامِ قَالَ إِذَا عَلِمَ أَنَّهُ نَصْرَانِيٌّ اغْتَسَلَ بِغَيْرِ مَاءِ الْحَمَّامِ إِلَّا أَنْ يَغْتَسِلَ وَحْدَهُ عَلَى الْحَوْضِ فَيَغْسِلُهُ ثُمَّ يَغْتَسِلُ وَ سَأَلَهُ عَنِ الْيَهُودِيِّ وَ النَّصْرَانِيِّ يُدْخِلُ يَدَهُ فِي الْمَاءِ أَ يَتَوَضَّأُ مِنْهُ لِلصَّلَاةِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ يُضْطَرَّ إِلَيْهِ.[۲]

درباره نصرانی که در حمام با مسلمانی غسل می کند پرسیدم. حضرت فرمودند: مسلمان وقتی می داند که آن شخص نصرانی است با غیر ماء الحمام غسل کند مگر اینکه تنها وارد یک حوضی شود و پس از شستشوی آن حوض، غسل کند. دوباره از امام کاظم علیه السلام درباره ی یهودی و نصرانی که دست خود را داخل آب می کند سوال کردم که آیا می توان با این آب وضو گرفت؟ (این آب کر یا جاری نبوده است.) حضرت فرمودند: نه؛ مگر اینکه اضطرار پیدا کند.

اگر آب نجس باشد شخص باید تیمم کند پس چرا حضرت فرمودند در صورت اضطرار می تواند با آن وضو بگیرد؟ شاید اینگونه باید جواب دهیم که روایت را حمل بر تقیه می کنیم زیرا نوع اهل سنت اینها را نجس نمی دانند. و ما اگر با آن آب وضو نگیریم خوف ضرر جانی و مالی و تعرض از مخالفین پیش می آید.

از بیان حضرت به روشنی نجاست نصرانی فهمیده می شود.

روایت هشتم: مفهوم روایت سماعة است. وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ طَعَامِ أَهْلِ (الذِّمَّةِ- مَا)[۳] يَحِلُّ مِنْهُ قَالَ الْحُبُوبُ.[۴]

از امام صادق علیه السلام درباره ی طعام اهل کتاب سوال کردم که کدامیک از غذایی که آنها به ما می دهند حلال است؟ حضرت فرمودند: از غذایی که طبخ می کنند نخورید اما از حبوبات آنها می توانید استفاده کنید.

مفهوم روایت این است که غیر حبوبات را نمی توان خورد.

روایات زیادی بر لزوم اجتناب از اهل کتاب داریم که در ابواب متفرع فقهی بیان شده است که از طعام آنها نباید خورد و نباید به آنها اعتماد کرد. این روایات در نجاست اهل کتاب کفایت می کند.

جمع بندی: خلاصه ی کلام این شد که هرچند ممکن است در ظهور برخی از این روایات مناقشه و خدشه کرد منتهی در بین این روایات، قطعا روایات صحیح  و موثق فراوانی هستند که ظهور در نجاست اهل کتاب دارند و قابل انکار نیستند.

البته روایات زیادی نیز داریم که دال بر طهارت بوده و روشنتر از روایات قبل هستند. و اتفاقا از لحاظ تعداد بیشتر از روایات دال بر نجاست هستند که در جلسه بعد آنها را مطرح کرده و راه جمع بین این دو دسته از روایات را بیان خواهیم کرد.

______________

[۱] انعام آیه ۱۲۵

[۲] وسائل الشيعة ؛ ج‏۳ ؛ ص۴۲۱ ؛ ح۹

[۳]  في المصدر- الكتاب و ما.

[۴] وسائل الشيعة ؛ ج‏۲۴ ؛ ص۲۰۴ ؛ ح۲