بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۹۴ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: یکشنبه ۱۰ اسفند سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج فقه:
🔸 ادامه بررسی ادله قائلین به عدم نجاست کفار و اهل کتاب
🔸 تعرض به استدلال مرحوم آیت الله آقا رضای همدانی در مصباح الفقیه ج ۱ ص ۵۶۱ به قاعده حرج و اضطرار برای عفو از نجاست کفار و اهل کتاب و اشکال کلام ایشان
🔸 مطلب دقیقی است دوستان دقت کنند به اشکال کلام این بزرگوار که از اسطوانه های علمی شیعه است
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
تقریر خارج فقه استاد فاطمیحفظه اللّه
تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو
جلسه ۹۴ ۱۰/۱۲/۹۹
اخبار دال بر نجاست را تایید کرده و گفتیم که اخبار دال بر طهارت حجیت ندارند. زیرا جهت صدور در این اخبار محرز نیست.
لازم است بحثی را که برخی از بزرگان در اینجا مطرح کرده اند متعرض شویم.
گاهی خبر به خودی خود در این ظهور دارد که بخاطر تقیه صادر شده است هرچند معارضی هم نداشته باشد. که در این صورت حجیت ندارد. اما گاهی اخباری داریم که چنین ظهوری ندارند بلکه از قرائن و امارات جانبی، ظن قوی می یابیم که خبر بخاطر تقیه صادر شده است. مثل ما نحن فیه که هرچند از لحاظ سند صحیح و از لحاظ دلالت روشن است، اما قدمای اصحاب که این اخبار را نقل کرده اند، به آنها عمل نکرده اند. همین اعراض قدما، أماره ی قوی است بر اینکه این اخبار برای بیان حکمی واقعی صادر نشده بلکه بخاطر تقیه چنین اخباری صادر شده است.
اشکال: مرحوم آقا رضا همدانی در اینجا جمله ای دارند که باید به آن دقت کرد. ایشان می فرماید:
این اخبار از لحاظ سند صحیح بوده و دلالت روشنی هم دارند، لذا صرف اعراض اصحاب کافی نیست. زیرا اعراض اصحاب از امور ظنیه بوده و حجیت این امور برای ما ثابت نشده است. پس نمی توان با چنین ظنونی که حجیت ندارند از این اخبار صحیح السند دست برداشت.
جواب: به قول برخی از بزرگان این اشکال واضح البطلان است. زیرا ما نمی گوییم که اعراض اصحاب ظن معتبر است تا اشکال شما پیش بیاید. بلکه می گوییم اعراض اصحاب منجر می شود که در جهت صدور شک کنیم. در این صورت اصل حجیت اخبار زیر سوال می رود. چون زمانی خبر حجیت دارد که اصل صدور و جهت صدور محرز بوده و دلالت آن ظاهر باشد. که در اینجا جهت صدور بخاطر اعراض اصحاب محرز نیست.
مرحوم آقا رضا همدانی در ادامه مطلبی را بیان می کند که حق این است که این مساله در نهایت اشکال می باشد. اگر کسی بگوید که کفار ذاتا نجس هستند اما بخاطر مبتلا به بودن معاشرت مسلمانان با آنها، نجاست ذاتی اهل کتاب بخاطر قاعده لا حرج عفو شده است، بعید نخواهد بود[۱].
استاد حفظه الله: در واقع ایشان از کلام اولیه خود عقب نشینی کرده اند. اما ما به این کلام اشکال داریم.
اولین اشکال این است که اصلا مساله فی غایة الاشکال نیست. زیرا اخبار دال بر نجاست و آیه دال بر نجاست آنها برای ما حجیت دارند. از طرفی اگر اجماع موجود نیز حجت نباشد لکن موید هست. بنابراین در نجاست اینها اشکالی وجود ندارد.
دومین اشکال این است که شما فرمودید نجاست اهل کتاب بخاطر قاعده لا حرج عفو شده است. بله، قاعده لا حرج حکومت واقعی بر احکام واقعی دارد. به این معنا که حکم حرجی در اسلام رفع شده است. لکن مفاد قاعده لا حرج این حکم را رفع می کند. یعنی بحث شخصی می شود و نمی توان بطور کلی فتوا داد. برای مثال آیه ی مبارکه فرموده است: « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُم . . . ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ[۲]». وجوب وضو برای تمام مومنین جعل شده است. منتهی قاعده لا حرج، وجوب وضو را از کسی که دچار عسر و حرج شده است نفی می کند. که نفی حکم به لسان نفی محمول می شود. در نتیجه وجوب حرجی در دین جعل نشده است به این بیان که حرج، شخصی است. پس اگر ترک معاشرت با کفار برای کسی حرجی باشد، حرمت از او برداشته می شود اما نسبت به کسی که در حرج نیست چنین نمی باشد. لذا تمسک به قاعده نفی حرج برای اثبات طهارت اینها یا برای عفو از لزوم ترتیب آثار نجاست (با ملاقات کردن اینها)، هیچ وجهی وجود ندارد.
______________
[۱] و الحاصل: أنّه لا يجوز طرح الأخبار الدالّة على الطهارة أو المؤيّدة لها- التي لا تتناهى كثرة- بمثل هذه التلفيقات التي تشبّث بها القائلون بالنجاسة حتّى ألحق المسألة بعضهم بالبديهيّات التي رأى التكلّم فيها تضييعا للعمر، مع أنّه لا يرجع شي‌ء منها إلى دليل يعتدّ به، عدا ظواهر أخبار النجاسة التي عرفت حالها.
فالحقّ أنّ المسألة في غاية الإشكال و لو قيل بنجاستهم بالذات و العفو عنها لدى عموم الابتلاء أو شدّة الحاجة إلى معاشرتهم و مساورتهم أو معاشرة من يعاشرهم، لمكان الحرج و الضرورة، كما يؤيّده أدلّة نفي الحرج. مصباح الفقيه؛ ج۷، ص: ۲۵۹
[۲] يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون. سوره مائده، آیه ۶
