بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۱۰۸ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: شنبه ۲۱ فروردین سال ۱۴۰۰

[کلاس غیرحضوری]

درس خارج فقه:

🔸 حرمت ابطال اعمال عبادیه بدون عذر و بدون ضرر و حرج از قواعد مشهوره فقهیه است

🔸 جهات مختلف بحث

🔸 ۱. معنی و مفهوم قاعده فوق

🔸 ۲. ادله دال بر قاعده مذکور

🔸 ۳. اجماع و آیات و اخبار وارده

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی ^{حفظه اللّه}

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۱۰۸     ۲۱/۱/۱۴۰۰

با توجه به اتمام قاعده «کل کافر نجس» و زمان کم باقیمانده تا ماه مبارک رمضان، برای اتمام بحث، چند جلسه ای را درباره قاعده ی «حرمت ابطال اعمال عبادی» مطرح خواهیم کرد.

قاعده ی «حرمت ابطال اعمال عبادی»

اگر عمل عبادی را شروع کردیم، باطل کردن عمدی آن حرام است. مگر در موارد خاصی که ضرورتی در میان باشد. لذا در این قاعده از چند جهت باید بحث شود:

جهت اول: مراد از این قاعده

مراد از این قاعده این است که، عمل عبادی که مرکب از اجزاء و شرایط متعدد بوده و تدریجی الوجود است مثل صلاة، باطل کردن آن، در اثنای عمل جایز نیست. برای مثال در هنگام ادای نماز مستحبی، نمی توانید روی خود را کاملا از قبله بر گردانید.

یا مثل اینکه شخص شروع به عمره تمتع کرده باشد در حالیکه همسر او نیز همراه او می باشد اما قبل از اینکه نماز و طواف نساء را انجام دهد، نزدیکی کند. که این مورد نیز جایز نیست.

البته باز هم تکرار می شود که اگر ضرورتی (مجوزی) در میان باشد ابطال عمل عبادی جایز خواهد بود. مثل اینکه در حین نماز زلزله ای رخ دهد یا اینکه مار یا عقربی به فرزند نماز گزار نزدیک شود که در هر دو صورت رها کردن نماز لازم است. البته برخی واجبات مضیقه وجود دارند که ابطال آنها جایز نیست. مثل اینکه شخص نیت می کند که تمام ماه رمضان را روزه بگیرد. که باطل کردن روزه در میان روز برای او جایز نخواهد بود. البته اگر چنین قاعده ای هم در میان نباشد باز هم لازم است واجب مضیق در زمان خود اتیان شود. بعدا در این باره بحث خواهیم کرد.

جهت دوم: دلیل بر این قاعده

دلیل اول: اجماع؛ جمعی ادعای اجماع کرده اند به خصوص در مورد نماز. البته تعبیرات در اینجا مختلف است. برخی گفته اند: باطل کردن نماز بدون دلیل، بالاتفاق حرام است. برخی دیگر نیز گفته اند: عدم الخلاف و متسالم علیه است که باطل کردن نماز اختیارا و بدون عذر جایز نیست. در شرح المفاتیح می فرماید از بدیهیات دین است که نمی توان نماز را ابطال کرد.

اشکال: نمی توان این اجماع را پذیرفت. زیرا اولا، اجماع مدرکی است. زیرا دلایلی از آیات و روایات در این زمینه آورده شده است و با وجود ادله این اجماع معتبر نخواهد بود. ثانیا، بر فرض که چنین اجماعی نیز موجود باشد، باز هم کلیت این قاعده را ثابت نمی کند. زیرا این اجماع درباره ی نماز صادر شده است در حالیکه بحث ما درباره ی تمام اعمال عبادی است. ثالثا، به صراحت ادعای اجماع نشده است بلکه از عبارات عدم الخلاف و … استفاده شده است.

دلیل دوم: « يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ لَا تُبْطِلُواْ أَعْمَالَكم‏ »[۱]. ای مومنان! دستور خدا و رسول او را اطاعت کنید. و هیچ یک از اعمال خود را باطل نکنید (اعمال مفید عموم است). به این آیه استدلال شده که رفع ید از اعمال عبادی در اثنای عمل حرام است. استدلال به این آیه مبنی بر این است که مراد از ابطال همان معنایی باشد که گفتیم (که مراد از حرمت، ترک عمل در اثنای عمل عبادی باشد).

لکن به نظر می آید که لفظ «لا تبطلوا» ظهور در این معنا ندارد بلکه احتمال قوی و قریب این است که مراد از این نهی، نهی از ابطال عمل با ریا، شرک، عجب و …. می باشد.

______________

[۱] سوره محمد ^{صلی الله علیه و آله} آیه ۳۳