بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۱۱۱ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: یکشنبه ۲ خرداد سال ۱۴۰۰
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج فقه:
🔸 ادامه بحث فقه قاعده حرمت ابطال واجبات تعبدیه
🔸 بیان معنای قاعده
🔸 استدلال به ادله قائلین به قاعده مذکوره
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
تقریر خارج فقه استاد فاطمی حفظه اللّه
تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو
جلسه ۱۱۱ ۲/۳/۱۴۰۰
قبل از ماه مبارک رمضان درباره ی قاعده ی حرمت ابطال اعمال عبادی بحث کردیم که اگر کسی عمدا عمل عبادی را باطل کند حرام است مگر اینکه دلیل و مجوزی باشد. برای مثال کسی در حال نماز است که زلزله می آید، در این صورت برای حفظ جان واجب است خود را به فضای امنی برساند. گفتیم که در دو جهت بحث داریم. درباره جهت اولی یعنی معنا و مضمون این قاعده بحث کردیم. درباره ی جهت ثانیه که دلیل بر این قاعده می باشد نیز بحث کردیم که دلایلی بر آن مطرح شده بود. اولین دلیل اجماع بود که آن را قبول نکردیم. دلیل دوم استدلال به برخی از آیات قرآنی بود که دلالت آن را نیز نپذیرفتیم. دلیل سوم نیز اخبار بود که آنها را بیان کردیم و دلالت آن اخبار را نیز رد کردیم.
دلیل چهارم: نهی هایی داریم که متعلق شده است به اینکه برخی از اعمالی که منافات با نماز دارد مورد نهی واقع شده است مثل موانع و قواطع. برای مثال:
روایت اول: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا اسْتَقْبَلْتَ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِكَ فَلَا تُقَلِّبْ وَجْهَكَ عَنِ الْقِبْلَةِ فَتَفْسُدَ صَلَاتُك… .[۱]
در حال نماز چهره و صورت خود را رو به قبله کن. چهره ی خود را از قبله منحرف نکن. اگر این کار را بکنی نماز فاسد می شود.
کیفیت استدلال: روایت از منحرف کردن چهره از قبله نهی می کند. پس دلالت بر حرمت ابطال عمل عبادی می کند. زیرا هر عملی که موجب بطلان می شود را مورد نهی قرار داده است از جمله همین منحرف کردن چهره از قلبه.
روایت دوم: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِي هَارُونَ الْمَكْفُوفِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا أَبَا هَارُونَ الْإِقَامَةُ مِنَ الصَّلَاةِ فَإِذَا أَقَمْتَهُ فَلَا تَتَكَلَّمْ وَ لَا تُومِ بِيَدِكَ.[۲]
اقامه کأنّ جزء نماز است. لذا وقتی اقامه را خواندی سخن نگو.
کیفیت استدلال: حضرت تکلم را مورد نهی قرار داده است. یعنی انجام این اعمال موجب ابطال نماز می شود.
استاد حفظه الله: این استدلال صحیح نیست. زیرا ظاهر این نهی ها برای بیان شرطیت است. یعنی شرط صحت نماز این است که رو به قبله باشی. پس شرط تکلیفی و مولوی نیست. یا اینکه گاهی برای بیان وجود مانعیت، مورد نهی قرار می گیرد. مثل روایت دوم که سیاق این روایت مثل روایت ابن بکیر[۳] است که قبلا گفتیم ظهور در حرمت وضعی داریم. یعنی انجام این عمل موجب فساد نماز می شود نه اینکه موجب استحقاق عقاب شود.
لذا این دلیل نیز مورد قبول نیست.
دلیل پنجم: در روایات زیادی چنین آمده است که اگر ما در حال نماز خوف از ضرر جانی یا مالی داشته باشیم می توانیم نماز را بشکنیم. مفهوم این روایات چنین می شود که در صورت عدم خوف نمی توان نماز را شکست. سوال این است که اگر شکستن نماز اشکال نداشته باشد چرا حضرت آن را مشروط کرده است. برای مثال در صحیحه ی حریز چنین آمده است:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام، قَالَ: «إِذَا كُنْتَ فِي صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ، فَرَأَيْتَ غُلَاماً لَكَ قَدْ أَبَقَ، أَوْ غَرِيماً لَكَ عَلَيْهِ مَالٌ، أَوْ حَيَّةً تَخَافُهَا عَلى نَفْسِكَ، فَاقْطَعِ الصَّلَاةَ، وَ اتْبَعِ الْغُلَامَ، أَوْ غَرِيماً لَكَ، وَ اقْتُلِ الْحَيَّةَ».[۴]
اگر در نماز واجب بودی و دیدی که برده فراری تو آمده یا بدهکاری که مال زیادی به تو بدهکار است آمده است یا ماری به سوی تو می آید، نماز خود را قطع کن و عبد فراری خود یا بدهکار را بگیر و مار را بکش.
اگر شکستن نماز ابتداءً جائز بود چرا حضرت آن را معلق به شرایط خاصی کرده است؟! پس معلوم می شود نماز گزار در حالت عادی حق قطع کردن نماز را ندارد.
جواب این استدلال را فردا بیان خواهیم کرد إن شاء الله.
______________
[۱] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج۳ ؛ ص۳۰۰
[۲] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج۳ ؛ ص۳۰۵
[۳] عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: سَأَلَ زُرَارَةُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ فِي الثَّعَالِبِ وَ الْفَنَكِ وَ السِّنْجَابِ وَ غَيْرِهِ مِنَ الْوَبَرِ فَأَخْرَجَ كِتَاباً زَعَمَ أَنَّهُ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّ الصَّلَاةَ فِي وَبَرِ كُلِّ شَيْءٍ حَرَامٍ أَكْلُهُ فَالصَّلَاةُ فِي وَبَرِهِ وَ شَعْرِهِ وَ جِلْدِهِ وَ بَوْلِهِ وَ رَوْثِهِ وَ أَلْبَانِهِ وَ كُلِّ شَيْءٍ مِنْهُ فَاسِدَةٌ لَا تُقْبَلُ تِلْكَ الصَّلَاةُ حَتَّى تُصَلِّيَ فِي غَيْرِهِ مِمَّا أَحَلَّ اللَّهُ أَكْلَهُ ثُمَّ قَالَ يَا زُرَارَةُ هَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فَاحْفَظْ ذَلِكَ يَا زُرَارَةُ فَإِنْ كَانَ مِمَّا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ فَالصَّلَاةُ فِي وَبَرِهِ وَ بَوْلِهِ وَ شَعْرِهِ وَ رَوْثِهِ وَ أَلْبَانِهِ وَ كُلِّ شَيْءٍ مِنْهُ جَائِزَةٌ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّهُ ذَكِيٌّ قَدْ ذَكَّاهُ الذَّبْحُ فَإِنْ كَانَ غَيْرَ ذَلِكَ مِمَّا قَدْ نُهِيتَ عَنْ أَكْلِهِ وَ حَرُمَ عَلَيْكَ أَكْلُهُ فَالصَّلَاةُ فِي كُلِّ شَيْءٍ مِنْهُ فَاسِدَةٌ ذَكَّاهُ الذَّبْحُ أَوْ لَمْ يُذَكِّهِ. الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج۳ ؛ ص۳۹۷
[۴] الكافي (ط – دارالحديث) ؛ ج۶ ؛ ص۳۰۶
