جلسه ۱۱۵ درس خارج فقه استاد فاطمی ۹ خرداد ۱۴۰۰

by مدیر مطالب سایت | خرداد 10, 1400 3:30 ق.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

جلسه ۱۱۵ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله

تاریخ: یکشنبه ۹ خرداد سال ۱۴۰۰

[کلاس غیرحضوری]

 

درس خارج فقه:

🔸 ادامه بحث قاعده الزام و سعه و ضیق آن

🔸 آیا می توان قاعده الزام را شامل نصاری و یهودیان هم بدانیم یا اختصاص به اهل سنت دارد؟

🔸 مدرک قاعده کدام روایت است؟

🔸 لازم است معنی قاعده و مدرک آن بیشتر مورد دقت قرار بگیرد

 

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

تقریر خارج فقه استاد فاطمی حفظه اللّه

تقریر کننده: حسن جودی حاجی محمودلو

جلسه ۱۱۵     ۹/۳/۱۴۰۰

بحث ما درباره قاعده ی الزام بود. عرض کردیم که در دو جهت باید بحث شود. جهت اول درباره ی مدرک قاعده بود که روایات متعددی مطرح شد. و گفتیم که معنای روایت الزموهم بما الزموا انفسهم این است که هر آنچه آنها معتقد به آن هستند ما آنها را به همان ملتزم می کنیم. و مثالی درباره تلف در بیع حیوان زدیم که طبق نظر اهل سنت آنها را ملزم می کنیم به اینکه تلف بر عهده مالک (مشتری اهل سنت) است. هرچند طبق نظر ما تلف در این سه روز بر عهده ی بایع می باشد (چون ذی الخیار نیست). در سایر مسائل حقوقی نیز چنین است. در روایتی حضرت فرمودند: هر چیزی که صاحب دین و مسلکی آن را حلال بشمارد بر او نفوذ دارد. برای مثال اهل سنت معتقدند که اگر شخصی از دنیا برود نصف مال از ترکه ی میت برای اقربای او می باشد ولو اینکه آنها وارث نباشند. مثل اینکه میت، دختر و خواهر و برادری دارد. حال اگر برادر یا خواهر میت شیعه باشد، می توان آنها را ملزم به پرداخت نصف مال به خواهر شیعه نمود.

لذا ما باید درباره سعه و ضیق این قاعده بحث کنیم. به طور کلی در هر موردی که مخالف به مقتضای مذهبش، به آن چیز التزام دارد او را به همان ملتزم می کنیم. مثل اینکه ملتزم به ضرری در حق خود باشد. فرقی ندارد که این ضرر، مالی یا حقی باشد. مثل آزادی عبد و أمة، فراق زوجة یا ضمانت مال تلف شده و حق شفعه و… . در تمام این موارد مخالف را ملزم می کنیم که حق شیعه را بپردازد هرچند که شیعه آن را حق نداند. اما ما طبق قاعده الزام حکم می کنیم. برای مثال نظر اهل سنت خصوصا مذهب مالکی، این است که اگر مالی تلف شود، موردی را از اسباب ضمان می دانند که در نظر شیعه سبب ضمان نیست. مثل عاریه ی غیر مضمونة؛ اگر کسی عاریه ای گرفت و در دست او تلف شد، طبق نظر شیعه عاریه گیرنده ضامن نیست در حالیکه طبق نظر آنها ضامن است. در این مورد اگر شیعه ای امانتی به یکی از مخالفین داده باشد و در دست او تلف شود، طبق قاعده ی الزام او را ضامن می دانیم.

در مسائل حقوقی نیز چنین است. اگر کسی قسم بخورد که اگر این کار را کردم، برده هایم آزاد و زوجة ام مطلقة شود. چنین قسمی در نزد مخالفین از اسباب عتاق و طلاق محسوب می شود. در حالیکه ما این مورد را سبب نمی دانیم. لذا طبق قاعده ی الزام می توان با زنی که با چنین قسمی مطلقة شده است، ازدواج کرد و برده های او آزاد می شود هرچند مخالف از این قسم پشیمان شده باشد.

بنابراین قاعده ی الزام شبیه یک حکم ثانویه است بلکه می توان این قاعده را حکم ثانویه محسوب کرد. زیرا حکم اولی این است که همسر با قسم مطلقة نمی شود. حال اگر مخالفی چنین قسمی بخورد، می توان زن را مطلقة حساب کرده و با او ازدواج کرد. لذا چنین حکمی، حکم ثانوی می شود.

آیا قاعده ی الزام فقط شامل اهل سنت می شود یا اینکه شامل سایر فرق و ادیان نیز می شود؟

ظاهر این است که مرجع ضمیر در روایتی که حضرت فرمود: «الزموهم بما الزموا انفسهم»، مسلمانان می باشند و شامل سایر ادیان و ملل نمی شود مگر اینکه به غیر از این روایت تمسک کنیم. مثل این روایت که حضرت فرمود: « يَجُوزُ عَلَى أَهْلِ كُلِّ ذِي دِينٍ بِمَا يَسْتَحِلُّونَ»؛ حال اگر یک یهودی یا مسیحی، همسر خود را به نحوی طلاق داده باشد که در دین خودشان طلاق محسوب می شود اما در دین ما طلاق محسوب نمی شود. طبق این روایت می توان گفت امکان حکم کردن به طلاق وجود دارد. مثل اینکه زوج، حلقه ای به زوجة اش هدیه بدهد و زوجة آن حلقه را بگیرد و این اخذ حلقه در نظر آنها طلاق محسوب می شود در حالیکه در نزد ما طلاق صیغه ی مخصوصی دارد. بنابراین طبق این روایت یمکن که بتوان در محدوده ی قاعده ی الزام توسعه داده و آن را شامل سایر ادیان و ملل نیز دانست. البته  چنین قولی دارای تامل است و به سادگی نمی توان آن را پذیرفت. إن شاء الله در جلسه ی بعد درباره ی آن بحث خواهیم کرد.

 

Endnotes:
  1. http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2021/05/000309-Feqh-J115.mp3: http://ostadfatemi.com/wp-content/uploads/2021/05/000309-Feqh-J115.mp3

Source URL: http://ostadfatemi.com/1400/03/10/%d8%ac%d9%84%d8%b3%d9%87-115-%d8%af%d8%b1%d8%b3-%d8%ae%d8%a7%d8%b1%d8%ac-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c-9-%d8%ae%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%af-1400/