الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه یازدهم درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: یکشنبه ۳۰ شهریور سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
ادامه جواب تفصیلی مرحوم آخوند:
ب) مرحوم آخوند قسم دوم از عبادات مکروهه را عباداتی می‌داند که نهی در آن به ذات عبادت تعلق گرفته است و بدل نیز دارد؛ مانند: نماز در حمام.
-چند مقدمه:
آیت الله بروجردی در لمعات الاصول ص۲۳۰: در خیاطت ثوب، امر به‌طور مطلق روی خیاطت رفته است و از طرف دیگر نهی شده از خیاطت در دار زید؛ حال اگر مکلف، ثوب را در دار زید انجام دهد هم مأمور به را انجام داده است و هم منهی عنه را، اما خیاطت به‌طور مطلق مأمور به است و خیاطت در دار زید، بالخصوص مورد نهی و دارای مفسده است. چون مفهوم و طبیعت متعلق امر و نهی است، لایوجب اجتماع الامر و النهی فی شیء واحد بجهة واحده. این عبد است که با سوء اختیار امر و نهی را در یک مصداق جمع کرده است.
از کلام آیت الله بروجردی در می‌یابیم که اجتماع در مواردی که میان امر و نهی رابطه عموم و خصوص مطلق است نیز جایز می‌باشد.
الف) نهی ارشادی: نهی ارشاد می‌کند به این‌که فلان امور مانع از صلاة است و صلاة مقید به عدم این امور است. مثلاً مولا نهی نموده صلاة را در پوستین حیوانات مما لایؤکل یا در لباس نجس. این نهی امر به صلاة را که ظاهراً مطلق است؛ مقید می‌کند. بنابراین عدم این موارد در صلاة شرط است و اگر این موارد در صلاة باشد؛ اصلاً امر ندارد و امر به این موارد تعلق نگرفته است و اصلاً صلاة واقع نمی‌شود و فاسد است؛ لذا اجتماع امر و نهی پیش نمی‌آید و خارج از بحث است. این نهی‌ها مقید اطلاق امر است؛ بنابراین اطلاق خود بخود از بین می‌رود. این قسم از محل نزاع خارج است.
ب) نهی تحریمی: مانند نهی از وضو گرفتن یا غسل کردن با آب غصبی. نهی بر مبغوضیت آن دلالت می‌کند. امر به وضو در این‌جا مقید می‌شود؛ زیرا مقتضای نهی آن است که این فرد منهی عنه واقع نشود در خارج. این وضو گرفتن نباید با آب غصبی باشد. بنابراین اگر مولا امر به وضو کرده است؛ یعنی طبیعت وضوی با آب غیر غصبی را می‌خواهد؛ لذا وضو با آب غصبی اساساً امری ندارد تا اجتماع حاصل شود.
ج) نهی تنزیهی: شکل اکمل امتثال مأمور با ترک متعلق نهی صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر اگر مأمور به را در موردی که نهی شده انجام دهیم، ثوابش و اثرش کمتر است، نه این‌که باطل باشد. مانند صلاة در حمام. این نهی متعلق امر را مقید نمی‌کند، چون مانع از ایجاد طبیعت نیست. بنابراین در این مورد مانعی ندارد که اجتماع امر و نهی حاصل شود. زیرا در مقام جعل و تشریع هیچ تضادی حاصل نمی‌آید.
-پاسخ مرحوم آخوند در قسم دوم عبادات مکروهه: در قسم دوم عبادات مکروهه مانند صلاة در حمام، نهی در آن ما را ارشاد می‌کند به این‌که عنوان قبیحی بر این فعل منطبق است، به این معنا که طبیعت صلاة گاهی تشخص پیدا می‌کند به یک مشخصاتی که با صلاة ملائمت تام دارد مانند صلاة در مسجد؛ گاهی تشخص پیدا می‌کند به مشخصاتی که نه ملائمت تام دارد با نماز و نه اساساً غیر ملائم است مانند صلاة در خانه؛ گاهی نیز تشخص پیدا می‌کند به مشخصاتی که ملائمتی با نماز ندارد مانند صلاة در حمام. بنابراین نهی در این‌جا بدان معنا نیست که منهی عنه حکم کراهت دارد تا بگوییم کراهت با وجوب جمع شده است؛ بلکه این نهی دلالت دارد بر کمتر بودن ثواب و فضیلت مأمور به. بنابراین کراهت در این‌جا کراهت مصطلح نیست؛ بلکه به معنای کمتر بودن ثواب و فضیلت است.
