بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۲۶ درس خارج فقه استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: چهارشنبه ۳۰ مهر سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
درس خارج فقه:
ادامه بررسی ادله قاعده نفی عسر و حرج:
دلیل عقلی آن:
معنای آن:
تقریر: حسن جودی حاجی محمودلو
دلیل عقل
تکلیف مولا به چیزی که موجب عسر و حرج بوده و فوق توان مکلف باشد قبیح خواهد بود و امر قبیح از مولای حکیم صادر نمی شود. پس در امر، تکلیف به ممکن الوقوع تعلق می گیرد و در نهی نیز از ممکن الوقوع زجر می شود در نتیجه صدور تکلیفی از مولا که فوق توان مکلف باشد قبیح خواهد بود. این دلیل عقلی بر نفی حرج می باشد؛
چنین برداشتی از قاعده عسر و حرج صحیح نیست زیرا ادله نفی عسر و حرج، در مقام امتنان وارد شده و تکالیفی که مردم توان بر انجام آن را دارند ولی با انجام آنها مقداری در فشار قرار می گیرند را از آنها برمی دارد. لذا جعل نکردن چیزی که امتثال آن ناممکن و فوق توان مکلفین است، امتنان بر امت محسوب نمی شود. پس این دلیل عقلی نمی تواند دلیل قاعده نفی عسر و حرج باشد. زیرا در عدم تکلیف کردن بر موارد ما لا یطاق، هیچگونه امتنانی وجود ندارد.
مراد از حرج در لا حرج
بنابر مطالبی که تا اینجا ذکر شد مراد از حرج، عدم قدرت و عدم طاقت یا عاجز بودن از امتثال نیست بلکه مراد از احکام حرجی این است که اگر چنین تکلیفی جعل شود موجب فشار و مضیقه می شود (اما ناممکن نیست). و طبق آیات و روایات احکام حرجی برداشته شده است.
اشکال: شما می گویید احکام حرجی که موجب فشار و مضیقه شود رفع شده است در حالیکه در اسلام احکام شاقه ای مثل جهاد کردن و یا روزه گرفتن در ماه رمضان در ایام تابستان و… داریم که رفع نشده است.
جواب: گاهی در فعل (مثل جهاد و…) مصلحت وجود دارد و این فعل به اندازه ای اهمیت دارد که اگر برای آن جعل حکم نشود خلاف مصلحت نوعیه و جامعه خواهد بود. لذا منت و امتنان بر امت اقتضای جعل چنین احکامی را دارد. این مربوط به مقام ثبوت بود. در مقام اثبات نیز باید ادله را بررسی کرد. لذا اگر حرج در یک فعلی مثل جهاد برای جمیع مکلفین و در جمیع اوقات باشد ولی امتیازات ویژه ای داشته باشد، جعل نشدن چنین حکمی خلاف امتنان خواهد بود. البته اگر حکم نسبت به فردی از افراد قابل تحمل نباشد قاعده نفی عسر و حرج تکلیف را از او برمی دارد. برای مثال وجوب وضو در سرمای زیر ۴۰ درجه، با این قاعده نفی می شود.
