الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
جلسه ۸۸ درس خارج اصول استاد فاطمی حفظه الله
تاریخ: سه شنبه ۲۸ بهمن سال ۱۳۹۹
[کلاس غیرحضوری]
تهیه و تنظیم: محمد صالح قفائی
جلسه ۸۸ درس خارج اصول (۲۸/۱۱/۹۹)
مفهوم عدد: عدد گاهی در موضوع حکم یا محمول حکم اخذ می شود و معنای مفهوم داشتن عدد این است که آن عددی که در موضوع حکم أخذ شده است، فقط حکم اختصاص به آن عدد دارد؛ نه کمتر و نه بیشتر. مثلاً اگر مولا بگوید: «شما به ۵ نفر جایزه بده» اگر عدد مفهوم داشته باشد، شما مجاز نیستید که به ۳ نفر (یعنی کمتر از ۵ نفر) یا به ۷ نفر (یعنی بیشتر از ۵ نفر) جایزه بدهید.
الف) در مقام ثبوت و واقع: حقیقت این است که نمی توانیم بگوئیم که عدد مفهوم دارد؛ برای اینکه نقش آفرینی و دخالت عدد در حکم در مقام واقع و ثبوت، به چهار نحو قابل تصور است:
چون نقش آفرینی و دخالت عدد در حکم در مقام واقع و ثبوت، به چهار نحو قابل تصور است، نمی توان گفت که عدد مفهوم دارد؛ چون زمانی میتوان گفت که عدد مفهوم دارد که عدد موضوعیت داشته باشد.
ب) در مقام اثبات: با توجه به آیات قرآن و آیات الاحکام که عدد مطرح شده است، می بینیم که در مقام اثبات، عدد به نوعی مفهوم دارد یا به هر دو جانب زیاده و نقیصه مفهموم دارد یا به یک جانب مفهوم دارد. پس باید موارد را بررسی کرد:
به هر دو جانب زیاده و نقیصه مفهوم دارد؛ مثلاً «الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ» یعنی باید هر یک از زنان و مردان زنا کار را به صد تازیانه مجازات و تنبیه کنید. ظاهر آیه این است که فقط ۱۰۰ تازیانه باید زده شود، نه بیشتر و نه کمتر.
یا به یک جانب مفهوم دارد؛ مثلاً « وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ من رِّجَالِكُمْ» و دو شاهد مرد به شهادت گیرید؛ یعنی آیه می خواهد بگوید که حتماً دو شاهد باید باشد، نه کمتر از دو شاهد. اما برای بیشتر از دو شاهد، محدودیتی ندارد و لا بشرط است و گاهی برعکس است مثلاً «۱۰ روز خون دیدن زن» که اگر بیشتر شد، دیگر عنوان حائض بودن منتفی می شود؛ ولی اگر کمتر باشد، عنوان حائض بودن باقی می ماند.
در جایی که نمی دانیم عدد برای بیان حد و مرز آمده و مفهوم دارد یا نه، چه باید کرد؟ ولو حکم هم منتفی شود، چون قرینه وجود ندارد، دلالت بر مفهوم نمی کند.